Η ομιλία του Δημάρχου Χαλκιδέων Χρήστου Παγώνη στο Τακτικό Συνέδριο της ΚΕΔΕ

7-9 Μαίου 2015

Η πρόσφατη περιπέτεια με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου η οποία επέβαλε στους ΟΤΑ να καταθέσουν τα ταμειακά διαθέσιμα στην Τράπεζα της Ελλάδας χωρίς την προηγούμενη διαβούλευση και κυρίως την τήρηση διαδικασιών που κατοχυρώνουν την διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των Δήμων και των Περιφερειών αποτελεί τελικά ακόμη μία κατάσταση περιστολής της τοπικής αυτονομίας κατά παράβαση του Συντάγματος και του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας. Έτσι το μέγα ζήτημα της θωράκισης της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας τίθεται ως κορωνίδα όλων των θεσμικών και πολιτικών θεμάτων που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως Αυτοδιοίκηση και δικαίως φαίνεται να μονοπωλεί και τις εργασίες του Συνεδρίου μας.

Νομίζω ότι είναι κοινός τόπος η διαπίστωση ότι οι πολιτικές που ασκήθηκαν την τελευταία πενταετία υπό το καθεστώς της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της οικονομικής επιτήρησης μετατόπισαν την Αυτοδιοίκηση στο περιθώριο, περιορίζοντας δραστικά την οικονομική της αυτοτέλεια, όχι μόνο με την παράνομη και αντισυνταγματική περικοπή των κεντρικών αυτοτελών πόρων αλλά και με την υποταγή της σε διαδικασίες ασφυκτικού οικονομικού και διαχειριστικού ελέγχου με την δημιουργία του ψευδεπίγραφου Παρατηρητηρίου Οικονομικής Αυτοτέλειας. Η κατάργηση υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων, η μη υλοποίηση της συνταγματικής επιταγής για την μεταφορά των αναγκαίων πόρων για τις αρμοδιότητες που μεταφέρθηκαν με τον Καλλικράτη, όλα αυτά και άλλα πολλά έχουν καταστήσει την Αυτοδιοίκηση θεσμικά χειραγωγούμενη από το Κεντρικό Κράτος. Την ίδια στιγμή βέβαια που η Αυτοδιοίκηση με τις δικές της δυνάμεις και τις συνέργειες μέσα στις τοπικές κοινωνίες  διαμόρφωσε και λειτούργησε το δίκτυο κοινωνικής αλληλεγγύης και προστασίας για να αντιμετωπίσει την φτωχοποίηση των τοπικών κοινωνιών, ιδίως στις πόλεις αλλά και σε όλη την επικράτεια. Την ίδια στιγμή που η Αυτοδιοίκηση στάθηκε όρθια κοντά στον πολίτη που συνεχίζει να την εμπιστεύεται σε αντίθεση με το Κεντρικό Κράτος.

Δεν είναι πάντως μόνο η οικονομική κρίση που οδήγησε στην θεσμική κρίση και την προσπάθεια περιθωριοποίησης και χειραγώγησης της Αυτοδιοίκησης. Είναι κυρίως η ευκαιρία που δόθηκε με αφορμή την κρίση στις δυνάμεις του συγκεντρωτισμού που βρίσκονται στους θύλακες του Κεντρικού Κράτους που τώρα βρήκαν την ευκαιρία να κτυπήσουν την Αυτοδιοίκηση, να ακυρώσουν όσα θετικά πλην όμως ατελή  βήματα είχαν γίνει προς την ισχυρή Αυτοδιοίκηση και την Αποκέντρωση. Η περίπτωση της επινόησης και της αρχιτεκτονικής του Παρατηρητηρίου Οικονομικής Αυτοτέλειας είναι χαρακτηριστική.

Γιαυτό λοιπόν η πρόταξη θεσμικών και πολιτικών πρωτοβουλιών που στοχεύουν στην ανάκτηση, την ενίσχυση και την κατοχύρωση της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας των Δήμων μας είναι το Α και το Ω στον συλλογικό μας αγώνα για την ισχυρή και πραγματική αυτοδιοίκηση.

Ενόψει των προθέσεων που διακηρύττει η νέα Κυβέρνηση για θεσμικές αλλαγές πρέπει να καταστήσουμε σαφές και να δηλώσουμε συμμέτοχοι σε κάθε μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία που δυναμώνει και εγγυάται την πραγματική διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, σε κάθε πρωτοβουλία που καθιστά την Αυτοδιοίκηση ουσιαστική και ισχυρή στο πλαίσιο ενός συστήματος πολυεπίπεδης διακυβέρνησης με το Κεντρικό Κράτος να περιορίζεται επιτέλους στον επιτελικό και κατευθυντήριο ρόλο του και το πέρασμα των εφαρμοστικών πολιτικών, την λήψη των διοικητικών αποφάσεων πλησιέστερα στον πολίτη με βάση τις αρχές της εγγύτητας και της επικουρικότητας. Αντιθέτως κυβερνητικές πολιτικές που δεν οδηγούν στην ισχυρή Αυτοδιοίκηση με πόρους, μέσα και διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια πρέπει να μας βρουν δυναμικά απέναντι.

Κύριοι Συνάδελφοι,

Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα της οικονομικής αυτοτέλειας. Να ξαναθυμηθούμε ότι από το 1989, τότε που θεσπίστηκαν οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι ήρθε ο νομοθέτης και όρισε ένα μέρος των εσόδων του Κράτους ως πόρους της Αυτοδιοίκησης υλοποιώντας την συνταγματική επιταγή. Να θυμηθούμε ότι δεν πρόκειται για απλή επιχορήγηση από τον Κρατικό Προϋπολογισμό στην οποία το Υπουργείο Οικονομικών μπορεί να βάζει κατά το δοκούν χέρι. Είναι χρήματα της Αυτοδιοίκησης. Για την πραγματική ετήσια απόδοση αυτών των φόρων που περιλαμβάνονται στο «καλάθι» των ΚΑΠ η Αυτοδιοίκηση διαμέσου της ΚΕΔΕ πρέπει να έχει ανά πάσα στιγμή σαφή εικόνα και κυρίως να έχουμε σταθερή  προσήλωση στο γεγονός ότι για διαχείριση των συγκεκριμένων πόρων τον πρώτο λόγο τον έχει η Αυτοδιοίκηση δια της ΚΕΔΕ. Πρέπει να εμπεδωθεί ότι οι ΚΑΠ είναι χρήματα των Δήμων που απλώς εισπράττει και συγκεντρώνει το Κράτος. Εάν αυτό το «καλάθι» πρέπει να διευρυνθεί, δηλαδή να αυξηθούν οι πόροι, ιδίως όταν μεταφέρονται νέες αρμοδιότητες, είναι ζήτημα συζήτησης και διεκδίκησης αλλά το πλαίσιο διαχείρισης πρέπει να είναι δεδομένο και σε αυτό να είμαστε ανυποχώρητοι. Η οικονομική αυτοτέλεια  της Αυτοδιοίκησης δεν παραβιάζεται μόνο ή κυρίως όταν δεν μας ρωτάνε ή όταν μπαίνουν ασφυκτικοί ή χειραγωγικοί έλεγχοι. Αυτά είναι επακόλουθα. Η ουσία της παραβίασης της οικονομικής αυτοτέλειας είναι η απομείωση, η υπεξαίρεση, η «κλοπή», η αδιαφάνεια στον προσδιορισμό των ΚΑΠ.

Να λοιπόν μία πρώτη μεγάλη συνεισφορά της νέας Κυβέρνησης εάν θέλει να έχει συνέπεια λόγων και έργων. Να κατοχυρώσει την διαφάνεια στους ΚΑΠ, να κατοχυρώσει την πλήρη απόδοσή τους στους Δήμους, να εγγυηθεί την ειλικρινή ενημέρωση για την απόδοση των φόρων που είναι στο καλάθι των ΚΑΠ και τέλος μεταφέροντας νέες αρμοδιότητες να διευρύνει το καλάθι των φόρων που περιλαμβάνονται στους ΚΑΠ έτσι ώστε να αυξηθούν.

Το Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας είναι γνωστό ότι αποτελεί έναν ψευδεπίγραφο θεσμό. Είναι Παρατηρητήριο Επιτήρησης και περιστολής της οικονομικής αυτοτέλειας.Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει η Κυβέρνηση είναι να το καταργήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι η  διαχείριση των οικονομικών μας, δήθεν στο όνομα της αυτοτέλειας, θα πρέπει να είναι ανεξέλεγκτη. Χρειάζεται η θέσπιση κανόνων που θα εμπεδώνουν τη διαφάνεια στην οικονομική διαχείριση, να αποδεικνύουν την εφαρμογή μέτρων οικονομικής εξυγίανσης όπου χρειάζονται, να αποδεικνύουν την επίτευξη οικονομικών στόχων, να εμπεδώνουν την χρηστή διαχείριση. Όλα αυτά πρέπει πρωτίστως να ενδιαφέρουν εμάς τους ίδιους. Δεν χρειαζόμαστε επιτήρηση για να λειτουργήσουμε σωστά. Το κεντρικό Κράτος μπορεί με σύγχρονα μέσα να συγκεντρώνει στοιχεία, να επεξεργάζεται ίσως και πολιτικές επίλυσης των διαχειριστικών δυσκολιών, να έρχεται αρωγός στην ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας. Αλλά δεν πρέπει να χειραγωγεί δήθεν ελέγχοντας ασφυκτικά «για το καλό μας».

Στις σημαντικές θεσμικές αλλαγές που έχει ανάγκη η Αυτοδιοίκηση περιλαμβάνεται και ο εξορθολογισμός και η απλοποίηση των ελέγχων. Αυτή την στιγμή, τουλάχιστον μία δεκάδα ελέγχων ασκείται στην Αυτοδιοίκηση. Πολλές φορές αν όχι κατά κανόνα τα αποτελέσματά τους είναι αντιφατικά και το μόνο που κατορθώνουν είναι να αναστέλλουν και να εμποδίζουν την εύρυθμη και άμεση αντιμετώπιση των τοπικών προβλημάτων. Χρειάζεται επομένως η απλούστευση και η ενοποίηση των διαδικασιών ελέγχου κυρίως σε μία Ανεξάρτητη Αρχή η οποία όμως να σέβεται και να τηρεί με ευλάβεια τη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των Δήμων. Η αμεσότητα και η ταχύτητα του ελέγχου ιδίως όταν πρόκειται για τον έλεγχο νομιμότητας και τον προληπτικό έλεγχο των δαπανών είναι καθοριστικής σημασίας για την ύπαρξη της Αυτοδιοίκησης η οποία πολλές φορές ακυρώνεται μέσα από τις χρονοβόρες και αντιφατικές διαδικασίες. Επίσης πρέπει να ξαναφέρουμε στο προσκήνιο και να κάνουμε πράξη την άμεση εκτελεστότητα των αποφάσεών μας, όπως απορρέει εξάλλου από τη διοικητική αυτοτέλεια, και την οποία έχουν απεμπολήσει στην πράξη περιμένοντας τις διαπιστωτικές πράξεις ιδίως της Αποκεντρωμένης!!!

Η Καταστατική Θέση των Αιρετών αποτέλεσε επίσης ένα πεδίο αρνητικής οπισθοχώρησης τα τελευταία χρόνια. Όσα θετικά βήματα είχαν γίνει με τον Δημοτικό Κώδικα του 2006 και κυρίως τον Καλλικράτη εξανεμίστηκαν από τους νόμους της τελευταίας πενταετίας. Οι αντιμισθίες περιορίστηκαν σε εξευτελιστικά επίπεδα, οι αιρετοί επιπλέον επιβαρύνονται με τις ασφαλιστικές εισφορές τους, το δικαίωμα της χορηγίας καταργήθηκε, οι αντιδήμαρχοι χωρίστηκαν σε άμισθους και έμμισθους πλην όμως ο Δήμος πληρώνει τους μισθούς των αμίσθων σε μία κατάσταση που αγγίζει την ιλαροτραγωδία, οι αποζημιώσεις για συμμετοχή στα όργανα καταργήθηκαν έτσι ώστε δημοτικοί σύμβουλοι και μέλη των επιτροπών επιβαρύνονται οικονομικά για να ασκήσουν τα καθήκοντά τους κατά παραβίαση του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας. Παραμένουν επίσης άλυτα ζητήματα της νομικής προστασίας και της ευθύνης των αιρετών.

Τέλος το ζήτημα των ανακατανομής των αρμοδιοτήτων. Εκκρεμούν ήδη οι προβλεπόμενες στο Καλλικράτη αρμοδιότητες. Πρέπει να ξεκαθαρίσει το τοπίο και να γνωρίζουμε εάν αυτές μεταφερθούν εντέλει στους Δήμους, να αξιολογηθεί πάλι η κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ Δήμων και Περιφερειών, να γίνει επιτέλους ένα οριστικό και άμεσα εφαρμόσιμο πλαίσιο με γνώμονα ασφαλώς την μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων και την μεταφορά των αρμοδιοτήτων στους Δήμους έτσι ώστε να ασκούνται πλησιέστερα στον πολίτη. Αυτό είναι ένα πεδίο στο οποίο η ΚΕΔΕ δεν πρέπει να περιμένει απλώς την Κυβέρνηση αλλά να σπεύσει να επεξεργαστεί προτάσεις, να κοστολογήσει τις αρμοδιότητες και να είναι έτοιμη να προτείνει και να διεκδικήσει για τους Δήμους τις αρμοδιότητες που πρέπει να έρθουν.

Η κρισιμότητα της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η χώρα δεν πρέπει να μας οδηγήσει στην  υποστολή της κεντρικής διεκδίκησής μας για την ανάκτηση του ρόλου της Αυτοδιοίκησης, για την ανάκτηση και την θωράκιση της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας.  Αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε γιατί γνωρίζουμε πια καλύτερα ότι η κατάσταση της οικονομικής και θεσμικής κρίσης έγινε η αφορμή για την αναθάρρηση των συγκεντρωτικών και συνεπώς αντιαυτοδιοικητικών  θυλάκων του Κράτους Γνωρίζουμε όμως, αντίστροφα, ότι  η ισχυρή Αυτοδιοίκηση είναι ο μοχλός για να βγει η χώρα από το αδιέξοδο, να ανασυνταχθεί με βάση την αποκέντρωση και την αυτοδιοίκηση το πολιτικό και διοικητικό σύστημα της χώρας, να γίνει ο θεσμός που κινητοποιεί τις τοπικές κοινωνίες για την παραγωγική ανασυγκρότηση, για να γίνει επιτέλους κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης και της δημοκρατίας.