Ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (CLLD)

Γράφει η  Νίκη Ταντάλου

Θέμα

Τα Άρθρα 32-35 (4) του κανονισμού κοινών διατάξεων (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, που ισχύει για το νέο ΕΣΠΑ, σε ότι αφορά  τη CLLD βασίζονται στην προσέγγιση LEADER και αφορούν τέσσερα από τα ταμεία που καλύπτονται από το Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο – το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας – κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020 (τα ΕΔΕΤ – τα Ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία).

Παράλληλα η Ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων, αναφέρεται ρητά στο Σχέδιο του περιφερειακού Επιχειρησιακού προγράμματος της Στερεάς Ελλάδας με την εξής αναφορά :

«Στην ΠΣΤΕ υπάρχουν ειδικές περιοχές, με σχεδόν μόνιμα οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά κ.α. μειονεκτήματα. Τέτοιες περιοχές μπορεί να είναι ορεινές, απομακρυσμένες, περιοχές με βιομηχανική παρακμή, αγροτικές, περιοχές με έντονα δημογραφικά προβλήματα, αστικές με έντονη υποβάθμιση κ.α. Για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη αυτών των περιοχών, η νέα πολιτική συνοχής προσφέρει τη δυνατότητα στήριξης μέσω των νέων μέσων εδαφικής ανάπτυξης όπως είναι οι ολοκληρωμένες αστικές παρεμβάσεις και τα σχέδια Τοπικής Ανάπτυξης με Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ), τα οποία σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στη θετική εμπειρία του Leader. Η εμπειρία αυτή, όπως και άλλων προγραμμάτων, έδειξε ότι ολοκληρωμένες πολυθεματικές παρεμβάσεις δύνανται να καλύψουν σημαντικές ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων και να ενισχύσουν την ενδογενή τοπική ανάπτυξη. Συμπερασματικά, η προώθηση της ανάπτυξης ειδικών χωρικών ενοτήτων, μέσω νέων ολοκληρωμένων παρεμβάσεων θα μπορούσε να βελτιώσει το δημογραφικό, την απασχόληση, την ποιότητα  ζωής και την τοπική οικονομία.»

Είναι γεγονός πως τα τελευταία 20 χρόνια, η προσέγγιση LEADER  αναφορικά με την ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (CLLD) – που χρηματοδοτήθηκε από τα διαρθρωτικά και ταμεία αγροτικής ανάπτυξης, αποδείχθηκε ένα αποτελεσματικό και αποδοτικό εργαλείο στην υλοποίηση αναπτυξιακών πολιτικών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προωθήσει αυτή τη μέθοδο υλοποίησης επίσης μέσω

κοινοτικών πρωτοβουλιών, όπως οι URBAN  και EQUAL . Στην περίπτωση του LEADER, για το οποίο παρέχεται συνεχής υποστήριξη της ΕΕ από το 1991, έχει εξελιχθεί σε σημαντικό στοιχείο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης με υψηλό βαθμό αποδοχής σε όλη την Ευρώπη. Από το 2007, η τοπική ανάπτυξη έχει χρησιμοποιηθεί επίσης εντός του Ευρωπαϊκού ταμείου θάλασσας και αλιείας για την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης των αλιευτικών κοινοτήτων.

Η CLLD είναι ένα επιμέρους εργαλείο προς χρήση σε υπο-περιφερειακό επίπεδο, το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά προς τη λοιπή αναπτυξιακή υποστήριξη σε τοπικό επίπεδο. Η CLLD μπορεί να κινητοποιήσει και να εμπλέξει τοπικές κοινότητες και οργανώσεις προκειμένου να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς περιορισμούς ανάπτυξη, καλλιεργώντας την εδαφική συνοχή και επιτυγχάνοντας του επιμέρους στόχους πολιτικής.

Ποια είναι η έννοια της ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (CLLD)

Η μεθοδολογία που αφορά τη CLLD για τα ΕΔΕΤ:

• επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες υπο-περιφερειακές περιοχές,
• αναπτύσσεται με πρωτοβουλία κοινοτήτων, από ομάδες τοπικής δράσης που απαρτίζονται από εκπροσώπους των τοπικών δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων,
• υλοποιείται μέσω ολοκληρωμένων και πολυτομεακών στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης ανά περιοχή, σχεδιασμένων να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ανάγκες και δυναμική  και
• λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ανάγκες και τη δυναμική, περιλαμβάνει καινοτόμα χαρακτηριστικά σε τοπικό πλαίσιο, δικτύωση και, όπου χρειάζεται, συνεργασία.

Αυτή η ενιαία μεθοδολογία θα επιτρέψει τη συνδεδεμένη και ολοκληρωμένη χρήση των Ταμείων για την υλοποίηση στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης.

Ποιος είναι ο στόχος;

Οι κύριοι στόχοι αυτής της κοινής προσέγγισης από τα ΕΔΕΤ είναι η απλούστευση και διεύρυνση της χρήσης της CLLD ως αναπτυξιακού εργαλείου. Η CLLD:

•      θα ενθαρρύνει τοπικές κοινότητες να αναπτύξουν ολοκληρωμένες προσεγγίσεις από τη βάση  θα ενισχύσει τη συλλογικότητα της κοινότητας και θα τονώσει την καινοτομία (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής καινοτομίας), την επιχειρηματικότητα και την ικανότητα δράσης για αλλαγές μέσω της ενθάρρυνσης της ανάπτυξης και ανακάλυψης ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων στο εσωτερικό κοινοτήτων και περιοχών,
•      θα προωθήσει την κοινωνική ιδιοκτησία μέσω της ενίσχυσης της συμμετοχής εντός κοινοτήτων , και
•     θα υποβοηθήσει την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση παρέχοντας ένα δρόμο για τις τοπικές κοινότητες προκειμένου να συμμετάσχουν πλήρως στην υλοποίηση των στόχων της ΕΕ σε όλες τις περιοχές.

Τα βασικά συστατικά μέρη της CLLD

Οι ομάδες τοπικής δράσης θα πρέπει να αποτελούνται από εκπροσώπους τοπικών δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων, όπως επιχειρηματίες και οι ενώσεις τους, τοπικές αρχές, συνοικιακές ή τοπικές ενώσεις, ομάδες πολιτών (όπως μειονότητες, ηλικιωμένοι πολίτες, γυναίκες/άντρες, νέοι, επιχειρηματίες, κλπ.), κοινοτικές και εθελοντικές οργανώσεις, κλπ.

Τουλάχιστον 50 % των ψήφων στις αποφάσεις επιλογής πρέπει να προέρχονται από εταίρους που δεν είναι δημόσιοι φορείς και καμία ομάδα μονών συμφερόντων δεν πρέπει να έχει πάνω από το 49 % των ψήφων.

Οι στρατηγικές ανάπτυξης τοποθεσιών χρειάζεται να είναι συνεκτικές με τα σχετικά προγράμματα των ΕΔΕΤ μέσω των οποίων υποστηρίζονται. Πρέπει να καθορίζουν την περιοχή και τον πληθυσμό που καλύπτονται από τη στρατηγική, να περιλαμβάνουν μια ανάλυση των αναπτυξιακών αναγκών και του δυναμικού της περιοχής, συμπεριλαμβάνοντας μια ανάλυση SWOT (Δυνατά Σημεία, Αδυναμίες, Ευκαιρίες, Απειλές), και να περιγράφουν τους στόχους, καθώς και τα ολοκληρωμένα και καινοτόμα χαρακτηριστικά της στρατηγικής, συμπεριλαμβανομένων των μετρήσιμων στόχων για επιδόσεις ή αποτελέσματα.

Εναπόκειται στις τοπικές ομάδες δράσης να καθορίσουν τις περιοχές και τους πληθυσμούς που θα καλύψει η στρατηγική τους, αλλά πρέπει να συνάδουν με τα κριτήρια που παρατίθενται στο Άρθρο 33 του κανονισμού κοινών διατάξεων. Ο καλυπτόμενος πληθυσμός πρέπει να είναι τουλάχιστον 10.000 και το πολύ μέχρι 150.000 το οποίο εναρμονίζεται με τις διατάξεις 2007-2013 στο πλαίσιο του προγράμματος LEADER. Η Επιτροπή ενδέχεται να εγκρίνει εξαιρέσεις για τη μετατροπή αυτών των περιορισμών σε δικαιολογημένες περιπτώσεις βασισμένες σε πρόταση ενός Κράτους Μέλους.

Αναφορικά, ο μέσος όρος του πληθυσμού των προγραμμάτων URBAN II που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΤΠΑ κατά την περίοδο 2000-2006 ήταν περίπου 30 000 κάτοικοι.

Τι νέο υπάρχει;

Κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, η πιο σαφής υποστήριξη, με τη μορφή ενός κοινού νομικού πλαισίου και οι εναρμονισμένοι κανόνες για τα 4 ΕΔΕΤ, θα αυξήσουν τη συνεκτικότητα και θα ενθαρρύνουν τη στήριξη μιας μονής στρατηγικής με πρωτοβουλία τοπικής κοινότητας από αρκετά ταμεία.

Αρκετές ρυθμίσεις στις κοινές διατάξεις των ΕΔΕΤ στοχεύουν στην απλούστευση της υλοποίησης της ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων για τους δικαιούχους.

Η ενιαία μεθοδολογία για την CLLD θα ισχύει σε όλα τα ΕΔΕΤ και τις περιφέρειες – δίνοντας τη δυνατότητα σε όλες τις περιοχές να επωφεληθούν από την υποστήριξη της ΕΕ για δημιουργία επάρκειας, τοπικές συνεργασίες δημοσίου-ιδιωτικού τομέα και τις στρατηγικές τους, δικτύωση και ανταλλαγή εμπειριών.

Η υποστήριξη από τα ΕΔΕΤ θα είναι συνεπής και συντονισμένη. Αυτό θα διευκολύνει τους δικαιούχους να δημιουργήσουν πολυταμειακές στρατηγικές με βέλτιστη προσαρμογή στις ανάγκες και τις περιφέρειές τους, για παράδειγμα, σε μια περιοχή που έχει αγροτικές καθώς και αστικές πτυχές. Αυτό θα εξασφαλιστεί μέσω συντονισμένης ενίσχυσης της επιλεξιμότητας, επιλογής, έγκρισης και χρηματοδότησης των στρατηγικών της ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων και ομάδων τοπικής δράσης.

Επικεφαλής Ταμείο: Στην περίπτωση στρατηγικών με κοινή χρηματοδότηση, θα υπάρξει η δυνατότητα να υποστηριχθούν οι λειτουργικές δαπάνες που σχετίζονται με τη διαχείριση της υλοποίησης καθώς και την εμψύχωση της στρατηγικής της ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων μέσω ενός μοναδικού ταμείου (π.χ. του Επικεφαλής Ταμείου).

Κίνητρα: Σε ό,τι αφορά στην πολιτική συνοχής, για τα επιχειρησιακά προγράμματα όπου υλοποιείται ολόκληρος άξονας προτεραιοτήτων μέσω CLLD, το ανώτατο ποσοστό συγχρηματοδότησης από το ΕΤΠΑ ή/και το ΕΚΤ στο επίπεδο του άξονα προτεραιότητας θα αυξηθεί κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες . Στην περίπτωση του ΕΓΤΑΑ, αναλόγως των περιστάσεων, το ανώτατο ποσοστό συγχρηματοδότησης για τη CLLD μπορεί να ποικίλλει μεταξύ 80 % και 90 %. Για το ΕΤΘΑ (προσχέδιο), το ανώτατο ποσοστό συγχρηματοδότησης είναι 75 %.

Ποιες είναι οι προεκτάσεις της κοινής μεθοδολογίας;

Δεδομένου ότι η ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων υλοποιείται ανά περιοχή και μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τα διάφορα ΕΔΕΤ, συνιστά και ιδανική μεθοδολογία για την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ αστικών, αγροτικών και αλιευτικών περιοχών.

Δεδομένου επίσης,  ότι οι στρατηγικές CLLD που δημιουργούνται από ομάδες τοπικής δράσης καλύπτουν λειτουργίες για ένα ή περισσότερα Ταμεία, χρειάζεται να υπάρχει συνοχή και συντονισμός μεταξύ των Ταμείων. Τα Κράτη Μέλη και οι διαχειριστικές αρχές θα πρέπει να ορίσουν τα κριτήρια για την επιλογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και να διασφαλίσουν τον συντονισμό προσκλήσεων και διαδικασιών μεταξύ των Ταμείων. Η επιλογή και έγκριση των στρατηγικών θα πραγματοποιηθεί από μια επιτροπή η οποία θα συσταθεί για αυτό το σκοπό, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πολυταμειακές στρατηγικές θα λάβουν συντονισμένη χρηματοδότηση για την συνολική στρατηγική.

Στη διάρκεια της περιόδου από το 1990 έως το 1993, ξεκίνησαν συνολικά 33 αστικά πιλοτικά έργα υπό την αιγίδα του Άρθρου 10 του ΕΤΠΑ. Τα έργα αυτά υλοποιήθηκαν στα 11 Κράτη Μέλη και είχαν στόχο να υποστηρίξουν την καινοτομία στην αστική αναζωογόνηση

και σχεδιασμό εντός του πλαισίου της ευρύτερης πολιτικής για την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής.

Η προθεσμία για την επιλογή και έγκριση των τοπικών στρατηγικών θα λήξει στο τέλος του 2017. Ο πρώτος γύρος επιλογής στρατηγικών πρέπει να ολοκληρωθεί το αργότερο εντός δυο ετών από την ημερομηνία έγκρισης της σύμβασης εταιρικής σχέσης. Καθώς δεν υπάρχει αυτόματη «μεταφορά» από την παρούσα περίοδο στην επομένη, οι υφιστάμενες τοπικές ομάδες δράσης από το ΕΓΤΑΑ και το ΕΤΘΑ θα πρέπει να υποβάλουν νέες στρατηγικές. Οι νέες προτάσεις θα επιτρέψουν επίσης στις υφιστάμενες ομάδες τοπικής δράσης να εξετάσουν τη διεύρυνση των τοπικών τους στρατηγικών προκειμένου να συμπεριλάβουν τη χρήση άλλων ΕΔΕΤ.