Κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και προοδευτική τοπική αυτοδιοίκηση

Του Δημήτρη Κατσούλη

Ο τίτλος και το περιεχόμενο της παρούσας εισήγησης είχε ως αφορμή το ερώτημα που τέθηκε σε μία άλλη  παρόμοια συζήτηση: Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην προώθηση της  κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας είναι δεδομένος και αυτονόητος;

Εκεί όπου η κοινωνική οικονομία έχει βαθιές ρίζες και ένα σημαντικό μερίδιο στην εθνική και τοπική οικονομία η σύνδεσή της με την τοπική αυτοδιοίκηση είναι ιστορικά και επιχειρησιακά καταξιωμένη. Το ερώτημα έχει άλλη ένταση σε περιπτώσεις όπως η Ελληνική και σε χρονικές περιόδους όπως αυτή που ζούμε τα τελευταία επτά χρόνια.

Σε μία εγχώρια αυτοδιοικητική πραγματικότητα όπου ακόμη και θεσμοί συνυφασμένοι με την ιστορία και την υπόσταση της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως οι θεσμοί της λαϊκής συμμετοχής, της άμεσης και αδιαμεσολάβητης συμμετοχής του πολίτη στη διαμόρφωση των δημοτικών πολιτικών και την λήψη των αποφάσεων υποτιμώνται και υποβαθμίζονται ή δεν αγγίζονται από το πολιτικό προσωπικό της Αυτοδιοίκησης η απάντηση   στο ερώτημα για την μεταχείριση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας δεν είναι αυτονόητη.

Η δική μου προσπάθεια να απαντήσω ξεκινά βέβαια από την οπτική γωνία της Αυτοδιοίκησης, για όση σημασία έχει αυτό.

Ο Δήμος είναι πεδίο διαμόρφωσης και άσκησης δημοσίων πολιτικών  για «την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας». Την αποστολή αυτή δεν θα τη φέρει σε πέρας  εάν δεν διαμορφώσει  ευνοϊκές συνθήκες για την κοινωνική συνοχή στην μικροκλίμακα του τοπικού. Εργαλείο για την κοινωνική συνοχή είναι η ανάπτυξη του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση πάντως κοινωνική συνοχή σημαίνει εν προκειμένω λιγότερη φτώχεια, λιγότερη ανεργία, παραγωγή και δίκαιη ανακατανομή τοπικού πλούτου. Σημαίνει να μην αντιλαμβάνεσαι την κοινωνική πολιτική για την πρόνοια και την αλληλεγγύη ως μίμηση ή προέκταση της φιλανθρωπίας ή της παροχικής και ενίοτε συγκεντρωτικής λογικής του κεντρικού κράτους, δηλαδή ως τοπική εκδοχή του κρατισμού αλλά ως διακύβευμα που συνυφαίνεται με την προώθηση του εθελοντισμού, της συμμετοχής, της συλλογικής δράσης της κοινωνίας των πολιτών  διαμέσου και της συλλογικής οργάνωσης για την παραγωγή κοινωνικών αγαθών παράλληλα με την παραγωγή εισοδήματος και συνεπώς μείωση των τοπικών οικονομικών ανισοτήτων.

Θα πουν ίσως αρκετοί, αυτό είναι το καθήκον του κάθε Δήμου ή η ευκαιρία του  στον καιρό της οικονομικής κρίσης που μαστίζει την χώρα.

Εγώ θα πω ότι ο Δήμος που ανακάλυψε μέσα στην κρίση το καθήκον του γιατί ως προϊόν πολιτικής επικοινωνίας πουλάει ότι έχει περιτύλιγμα την αλληλεγγύη είναι διαφορετικός από τον Δήμο που έχει ως  σταθερό άξονα της πολιτικής του την στρατηγική για την κοινωνική συνοχή και δοκιμάζει εμπειρίες για να κτίσει μία σταθερή και προσανατολισμένη  στρατηγική έχοντας κατανοήσει αυτό ως βασική προτεραιότητα της αποστολής του. Αυτή είναι στρατηγική επιλογή μίας προοδευτικής αυτοδιοίκησης.

Γιαυτό λέμε ότι ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας δεν είναι δεδομένος και αυτονόητος, είναι όμως προνομιακός και εφόσον ασκηθεί γίνεται ιδιαίτερα γόνιμος και σημαντικός.

Είναι η προοδευτική αυτοδιοίκηση που διαμορφώνει και ασκεί τις δημοτικές πολιτικές με την άμεση και αδιαμεσολάβητη συμμετοχή των πολιτών, με διαφάνεια και λογοδοσία, είναι εκείνη που αντιλαμβάνεται και  μπορεί και πρέπει να αναδείξει τον ιδιαίτερο ρόλο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας ως μοχλό ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής στην πόλη και ως  πεδίο ανάπτυξης του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου. Με σχέδιο, με συνεργασία, με ευρύτατο πεδίο ελευθερίας για τις κοινωνικές επιχειρήσεις χωρίς πρακτικές χειραγώγησης και πελατειακής μεταχείρισης.

Τα λέω αυτά, γιατί υπάρχει και η άλλη αυτοδιοίκηση, το κακέκτυπο του κρατικού συγκεντρωτισμού, το «περιβόλι» των πελατειακών λογικών,  της αδιαφάνειας και της αλλεργίας στη λογοδοσία. Αυτή μπερδεύει την στρατηγική της κοινωνικής συνοχής με την εκμετάλλευση  των θέσεων κοινωφελούς εργασίας, με τις δομές που φυτοζωούν περιμένοντας τις κοινοτικές επιχορηγήσεις και τους εργαζόμενους που αγωνιούν στη δίνη της πελατειακής ομηρίας. Μετράει κεφάλια και επιχορηγήσεις αλλά δεν μετράει κοινωνική και δημοκρατική υπεραξία, δεν μετράει το μέγεθος και τη δύναμη του κοινωνικού κεφαλαίου.

Εδώ όμως προσβλέπουμε στην Αυτοδιοίκηση με προοδευτικό προσανατολισμό και στρατηγική. Τι μπορεί να κάνει;

Πρώτα απ΄όλα ο Δήμος γίνεται προωθητής, μέντορας, εμψυχωτής των πρωτοβουλιών των πολιτών που επιχειρούν στην κοινωνική οικονομία.

Και επιπλέον να κινηθεί σε τρεις κατευθύνσεις

• Ο Δήμος διαθέτει τους πόρους οικονομικούς αλλά και λειτουργικούς, ανθρώπινο δυναμικό για να στηρίξει τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Τους πόρους αυτούς τους  αναζητά μοχλεύοντάς τους σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα  ή ακόμη και αναδιατάσσοντας τις προτεραιότητες στον προγραμματισμό των δικών του δημοτικών δαπανών. Εννοείται ότι αυτούς πρέπει να τους αποδίδει, να τους αξιοποιεί για την κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και να εγείρεται η πολιτική απαίτηση γιαυτό!!!
• Ο Δήμος δημιουργεί χώρους όπου δραστηριοποιούνται οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Με διπλή έννοια: Δημιουργεί ευκαιρίες δραστηριοποίησης των κοινωνικών επιχειρήσεων, διαμορφώνει χώρους φιλοξενίας των δραστηριοτήτων των κοινωνικών επιχειρήσεων.
• Ο Δήμος με προγραμματικές συμβάσεις ενισχύει τις κοινωνικές επιχειρήσεις μεταβαλλόμενος σε συνεργάτη- ή πελάτη τους  Ο θεσμός της προγραμματικής σύμβασης της ΚΟΙΝΣΕΠ με τον Δήμο και η παραχώρηση υποδομής, ή η ανάθεση παροχής υπηρεσίας  και είναι το μέσον με το οποίο ο μεν Δήμος στηρίζει και οικονομικά τον φορέα της κοινωνικής οικονομίας αλλά και οι φορείς αποκτούν πεδίο οικονομικής δραστηριότητας εκπληρώνοντας την αποστολή τους.

Συμπερασματικά, ο Δήμος με προοδευτικό προσανατολισμό:

• Ενθαρρύνει κάθε μορφή κοινωνικοοικονομικής συμμετοχής που ανατάσσει το τοπικό κοινωνικό κεφάλαιο και παράλληλα δημιουργεί θέσεις εργασίας
• Επιτυγχάνει την κοινωνικοποίηση ομάδων του πληθυσμού που έως τώρα ήταν στο περιθώριο
• Ενισχύει τη κοινωνική συνοχή και συνεπώς κινεί  έστω και δύσκολα ένα βήμα για την κοινωνική ανάπτυξη.

Τέλος το πολιτικό προσωπικό της Αυτοδιοίκησης ενδέχεται να αλλάξει νοοτροπία, να απαλλαγεί από το σύνδρομο των πελατειακών σχέσεων και να ξαναδεί την πολιτική συμμετοχή ως προσφορά και όχι ως αποθέωση του πολιτικού ατομισμού.

Λέμε όμως ότι όλα αυτά είναι πολύ δύσκολα, θέλουν δουλειά αλλά πάνω απ΄όλα θέλουν σταθερή προοδευτική πολιτική που κτίζει δεσμούς κοινωνικής εμπιστοσύνης. Θέλουν νέες αντιλήψεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Θέλει εμπέδωση και πιστή προσήλωση στη διαφάνεια και την λογοδοσία, θέλει ανοικτούς ορίζοντες. Εξάλλου και η σχέση Τοπικής Αυτοδιοίκησης και κοινωνικής οικονομίας είναι μια σχέση  ανοικτών οριζόντων, μία σχέση διάφανου καθρέπτη, δεν έχει χώρο για παραγοντισμό, ιδιοτέλεια και χειραγώγηση.