Η Εκλογή στις Κοινότητες. Τι αλλάζει με τον Ν. 5043/2023 (ΦΕΚ 91/13.4.2023)

Δημοσιεύτηκε σήμερα  στο ΦΕΚ 91/13.4.2023,  ο ψηφισθείς σε μία συνεδρίαση Νόμος 5043/2023 «Ρυθμίσεις σχετικά με τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθμού - Διατάξεις για την ευζωία των ζώων συντροφιάς - Διατάξεις για το ανθρώπινο δυναμικό του δημοσίου τομέα - Λοιπές ρυθμίσεις του Υπουργείου Εσωτερικών και άλλες επείγουσες διατάξεις». Μεταξύ των πολλών διάσπαρτων θεματικών ενοτήτων του είναι και η αιφνίδιες αλλαγές στην εκλογή των Συμβουλίων Κοινότητας σε Κοινότητες με πληθυσμό από 201 έως 2000 κατοίκους. Στις Κοινότητες αυτές στις οποίες εκλέγεται τριμελές Συμβούλιο έως τώρα είχε καθιερωθεί σύστημα αυξημένης πλειοψηφίας 3/5 στον συνδυασμό του επιτυχόντος Δημάρχου όπως εξάλλου ισχύει για όλες τις Κοινότητες άνω των 300 κατοίκων δυνάμει του άρθρου του Ν. 4804/2021, του νόμου που κατάργησε την απλή αναλογικής στις αυτοδιοικητικές εκλογές (όπως είχε καταστρωθεί με τον Ν.4555/2018, τον γνωστό «Κλεισθένη Ι»).

Σε πρόσφατο άρθρο μας στο ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, στις 25.3.2023 γράφαμε: «Ο νομοθέτης του Ν.4804/2021 ανέτρεψε μία πολυετή νομοθετική επιλογή που ίσχυε από το 1997  με το νόμο του Προγράμματος Ιωάννης Καποδίστριας με τον οποίο καταστρώθηκε για πρώτη φορά το σύστημα δημοτικής αποκέντρωσης με Τοπικά Συμβούλια στην θέση των καταργηθέντων Κοινοτήτων. Πάντοτε η εκλογή στα Τοπικά Συμβούλια γινόταν με το σύστημα της απλής αναλογικής ανεξαρτήτως του αποτελέσματος για την εκλογή Δημάρχου και Δημοτικού Συμβουλίου. Ο νομοθέτης δηλαδή δεν επέβαλε την πλειοψηφία του Δημάρχου στα Τοπικά Συμβούλια ή μετά τον Καλλικράτη στα Συμβούλια της Κοινότητας. Ο Ν. 4804/2021 επιτάσσει την πλειοψηφία του Δημάρχου σε όλα τα Συμβούλια της Κοινότητας, δηλαδή στις Κοινότητες με πληθυσμό άνω των 300 κατοίκων. Αντιθέτως στις Κοινότητες κάτω των 300 κατοίκων εκλέγεται μόνο Πρόεδρος και αυτός είναι ο πρώτος σε σταυρούς προτίμησης υποψήφιος του συνδυασμού που αναδείχθηκε πρώτος με απόλυτη ή σχετική πλειοψηφία εγκύρων ψηφοδελτίων στην Κοινότητα. Στις Κοινότητες δηλαδή κάτω των 300 κατοίκων ισχύει η παλαιά εκλογική αρχή της εκλογής με βάση τα αποτελέσματα στην Κοινότητα και όχι στον Δήμο» και συνεχίζαμε «Χωρίς να αλλάζει τον ρόλο και τις αρμοδιότητες των οργάνων των Κοινοτήτων καθώς δεν έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες αλλά κυρίως γνωμοδοτικές και αρμοδιότητες διαμεσολάβησης αιτημάτων και αντιπροσώπευσης των κατοίκων προς την πολιτική διοίκηση του Δήμου, καταργεί στις άνω των 300 κατοίκων την αρχή της ίσης αντιπροσώπευσης και στις περιπτώσεις που ο συνδυασμός του επιτυχόντος Δημάρχου είναι μειοψηφία καταργεί και την ίδια την αντιπροσωπευτικότητα, δηλαδή τη δημοκρατική αρχή».

Ο Νομοθέτης του Ν. 5043/2023, ιστορικά ο ίδιος του Ν. 4804/2021 επαναφέρει το σύστημα των Νόμων 2539/1997 (Πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας) και 3852/2010  (Πρόγραμμα Καλλικράτης) μόνο για τις Κοινότητες από 201 έως 2000 κατοίκους, δηλαδή μόνο για τα τριμελή Συμβούλια (όπου η εφαρμογή της απλής αναλογικής έτσι και αλλιώς δεν ευνοεί την πλατιά αντιπροσώπευση λόγω του μικρού αριθμού των εδρών) καθώς εν τω μεταξύ με το άρθρο 18, παρ.1 του Ν. 5043/2023 εκλέγονται Συμβούλια και στις Κοινότητες άνω των 201 κατοίκων (αντί των 301 που ίσχυε με τον Ν.3852/2010 και τον Ν.4555/2018). Στις Κοινότητες άνω των 2001 κατοίκων εξακολουθεί να ισχύει ο Ν. 4804/2021 δηλαδή ο συνδυασμός του επιτυχόντος Δημάρχου έχει την πλειοψηφία των 3/5 σε όλα τα Συμβούλια Κοινότητας και οι επιλαχόντες συνδυασμοί καταλαμβάνουν τα 2/5 των εδρών αναλογικά.  

Η επαναφορά δηλαδή της απλής αναλογικής στην εκλογή των Συμβουλίων Κοινότητας αναβιώνει το καθεστώς του Ν. 3952/2010 (καθώς και το προγενέστερο του προγράμματος Ιωάννης Καποδίστριας) όπου οι υποψήφιοι για τα Συμβούλια Κοινότητας εντάσσονται αποκλειστικά σε συνδυασμούς υποψηφίων Δημάρχων και εγγράφονται στο ίδιο ψηφοδέλτιο. Συνεπώς δεν θα έχουμε ξεχωριστή κάλπη για τις Κοινότητες όπως είχε επιβάλλει ο Ν.4555/2018.

Η ανωτέρω αλλαγή εισήχθηκε με τροπολογία της τελευταίας στιγμής και προφανώς πρυτάνευσε το πλήθος των ενδιαφερομένων επίδοξων Προέδρων Κοινοτήτων στην πληθυσμιακή κατηγορία 300 έως 2000 κάτοικοι οι οποίοι όμως κατά βάση επεδίωξαν την επαναφορά του συστήματος του Ν.4555/2018 δηλαδή την εκλογή με ξεχωριστή κάλπη και όχι την επανάκαμψη στο παλαιότερο σύστημα.

Η αιφνίδια αλλαγή σχετίζεται προφανώς και με την χρονική συγκυρία των επικείμενων εκλογών, δηλαδή ικανοποιεί και την πελατειακή διάσταση.

Η εισαγωγή του συστήματος του Ν.4803/2021 είχε επιδιωχθεί κυρίως από τις εν ενεργεία Δημοτικές Αρχές με το επιχείρημα ότι η πολιτική ομοιογένεια θα επιτρέψει την ενδοδημοτική αποκέντρωση με την μεταβίβαση αρμοδιοτήτων προς το Συμβούλιο και τον Πρόεδρο της Κοινότητας. Το επιχείρημα αυτό όμως αποδυναμώνεται από την ιστορική αποτίμηση της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης στα Δημοτικά Διαμερίσματα των μεγάλων Δήμων (σύστημα Ν.1270/1982) και των Δημοτικών Κοινοτήτων (έδρες καποδιστριακών Δήμων) του Ν. 3852/2010 όπου η πολιτική ομοιογένεια της πλειοψηφίας μεταξύ Συμβουλίων και Δημοτικών Συμβουλίων δεν οδήγησε στην μεταβίβαση αρμοδιοτήτων και στην ενίσχυση της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης. Οι τριβές μεταξύ Δημάρχου και Προέδρων που δεν ανήκουν στον συνδυασμό του ήταν το πρόβλημα που επιχειρήθηκε να επιλυθεί με την πολιτική ομοιογένεια των πλειοψηφιών.

Ουσιαστικά οι επιλογές του Ν.4804/2021, επιλογές που ως προ το εκλογικό σύστημα των Κοινοτήτων επηρεάστηκαν από την αποστροφή του ιστορικού νομοθέτη στην απλή αναλογική, εγκαταλείπονται από τον ίδιο τον ιστορικό νομοθέτη λίγους μήνες πριν από τις εκλογές και ενώ οι συνδυασμοί υποψηφίων Δημάρχων έχουν αρχίσει να καταστρώνονται. Αιτιολογία της επιστροφής στο ιστορικό σύστημα εκλογής των Κοινοτήτων δεν υπήρξε διότι η τροπολογία εισάχθηκε αιφνιδίως.  Μόνο ο εισηγητής της πλειοψηφίας Βουλευτής Κοζάνης Ευστάθιος Κωνσταντινίδης στην αγόρευσή του ανέφερε ότι « η εκλογή προέδρου συμβουλίου δημοτικής κοινότητας, που απαντάει στο αίτημα πολλών υποψηφίων προέδρων των χωριών μας ούτως ώστε να εκφράζεται πιο άμεσα και πιο γνήσια η βούληση των συμπολιτών τους, των συγχωριανών τους».

Εν κατακλείδι, στις Κοινότητες ισχύουν τρία εκλογικά συστήματα με βάση την κατανομή τους ανά πληθυσμό. Στις Κοινότητες έως 200 κατοίκους εκλέγεται ένας Πρόεδρος με βάση τα αποτελέσματα στην Κοινότητα, δηλαδή εκλέγεται ο πλειοψηφών υποψήφιος του πρώτου σε αριθμό εγκύρων ψηφοδελτίων συνδυασμού σε επίπεδο Κοινότητας. Στις Κοινότητες από 201 έως 2000 κατοίκους εκλέγεται Συμβούλιο τριμελές με απλή αναλογική και πρόεδρος εκλέγεται ο πλειοψηφών υποψήφιος του πρώτου σε αριθμό εγκύρων ψηφοδελτίων συνδυασμού σε επίπεδο Κοινότητας. Στις Κοινότητες με πληθυσμό άνω των 2001 κατοίκων το Συμβούλιο εκλέγεται με βάση την εκλογή του Δημάρχου έτσι ώστε ο συνδυασμός του επιτυχόντος Δημάρχου καταλαμβάνει τα 3/5 των εδρών του Συμβουλίου της Κοινότητας.