Κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων

Του Δημήτρη Κατσούλη

Είχα δημοσιεύσει στις 27 Ιουλίου 2024 στο: https://topikidimokratia.blogspot.com/2012/07/blog-post.html  πρόταση για την κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Τότε ήταν αίτημα και των 13 Περιφερειαρχών που ξεκίνησαν τον θεσμό της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης στα πρώτα βήματά του. Σήμερα το αίτημα έχει ξεχαστεί, οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις ανακτούν διαρκώς έδαφος ενώ οι Δήμοι και κυρίως οι Περιφέρειες δεν αρθρώνουν αντίρρηση στη συνεχή συγκεντροποίηση του πιο συγκεντρωτικού κράτους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το κείμενο εκείνο το αναδημοσιεύω γιατί συνεχίζει να είναι επίκαιρο το αίτημα για την κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και την συγκρότηση της πολυεπίπεδης δημοκρατικής διακυβέρνησης θεμελιωμένης στην σχέση Κεντρικού Κράτους, Περιφερειών και Δήμων και στην βαθιά αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρους και λειτουργικά μέσα προς τους Δήμους και τις Περιφέρειες.

«Η κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων ήρθε πρόσφατα στο προσκήνιο μετά τη συμπερίληψή της στα θέματα που έθεσαν οι 13 Περιφερειάρχες στον νέο Υπουργό Εσωτερικών, σύμφωνα με όσα γράφτηκαν στον τύπο. Οι σχέσεις των δύο θεσμών, ιδιαίτερα δε των επικεφαλείς τους, δηλαδή των 13 Περιφερειαρχών και των 7 Γενικών Γραμματέων των Αποκεντρωμένων Αυτοδιοικήσεων, υπήρξε εξαρχής ανταγωνιστική. Αποκορύφωμά της η μεταβίβαση των Περιφερειακών Ταμείων Ανάπτυξης στις αιρετές περιφέρειες,  με βάση τη πρόβλεψη του «Καλλικράτη» τον Ιούλιο του 2011, και η προσπάθεια των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων να αποκτήσουν δικό τους Ταμείο, αίτημα δυσανάλογο με το εύρος των αρμοδιοτήτων τους.

Ο ανταγωνισμός ενισχύθηκε και από την συνεχή απουσία «θεσμικής μνήμης» και «μεταρρυθμιστικού προσανατολισμού» στο Υπουργείο Εσωτερικών έτσι ώστε να μην καθορίζονται με σαφήνεια τα όρια λειτουργίας των νέων διοικητικών δομών και να μην σχεδιάζεται η πορεία της εξέλιξής τους.

Κρίσιμη σημασία έχει επίσης η σχεδόν 20μηνη καθυστέρηση της συγκρότησης των Υπηρεσιών του Ελεγκτή Νομιμότητας καθώς και η μη επιλογή των αντίστοιχων Ελεγκτών, γεγονός που διατήρησε το καθεστώς  του ελέγχου νομιμότητας και έτσι συνεχίστηκε η εξάρτηση  των ΟΤΑ πρώτου και δευτέρου βαθμού από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις.

Από την άλλη πλευρά οι νέες αιρετές Περιφέρειες, στο ίδιο διάστημα λειτουργίας, λαμβανοντας υπόψη και τη δυσμενή συγκυρία  της οικονομικής κρίσης αλλά και την υποτονική διαδικασία ολοκλήρωσης -πόσο μάλλον εμβάθυνσης- στη συγκρότηση του περιφερειακού αυτοδιοικητικού επιπέδου  αντιμετώπισαν με νευρικότητα παρά με θεσμική νηφαλιότητα αρκετά από τα προβλήματα που προέκυψαν στις σχέσεις με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις.

Σήμερα το ζήτημα της «τύχης» των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων τίθεται κάτω από τρεις διακριτές οπτικές γωνίες.

·     Η κατάργηση εντάσσεται στο πλαίσιο της μείωσης των νομικών προσώπων του δημοσίου τομέα και στην πρακτική: «ότι μπορεί να κοπεί κόβεται»

·   Η κατάργηση αποτελεί ευκαιρία για την απρόσκοπτη ανάπτυξη του θεσμού της αιρετής Περιφέρειας.

·    Η κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων αποτελεί ένα αναγκαίο βήμα- αλλά όχι ικανό- βήμα για την ανασυγκρότηση της διοικητικής δομής του Κράτους, για την αρχιτεκτονική του διοικητικού συστήματος σε νέα βάση λαμβάνοντας υπόψη και το ευρωπαϊκό κεκτημένο.

Οι δύο πρώτες οπτικές γωνίες υπηρετούν τη πεπατημένη  των αποσπασματικών και κατά κανόνα «άτυχων μεταρρυθμίσεων». Η τρίτη αποτελεί την κρίσιμη τομή που σήμερα είναι επίκαιρη και ιστορική ανάγκη.

Η κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων πρέπει να δρομολογηθεί στο πλαίσιο ενός συνολικού σχεδίου μεταρρύθμισης στο διοικητικό σύστημα της χώρας. Κρίσιμες πτυχές του σχεδίου πέραν εκείνων που αναφέρονται στην οργάνωση πραγματικά επιτελικού κράτους είναι:

Η μεταβίβαση νέων αρμοδιοτήτων από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις στις Περιφέρειες.

Η ανάθεση στις Περιφέρειες και των κρατικών λειτουργιών που σήμερα ασκούν οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις  με ειδικό πλαίσιο ελέγχου και συντονισμού της άσκησης αυτών των αρμοδιοτήτων από τα αντίστοιχα Υπουργεία.

Συγκρότηση Συμβουλίου Αποκέντρωσης για τον προγραμματικό συντονισμό των Υπουργείων, των Περιφερειών και των Δήμων.

Κρίσιμο βήμα στην κατεύθυνση αυτή είναι επίσης η άμεση συγκρότηση των Υπηρεσιών Ελεγκτή Νομιμότητας και ο άμεσος ορισμός των Ελεγκτών Νομιμότητας. Παράλληλα πρέπει να αναθεωρηθεί όλο το πλαίσιο των ελέγχων στους ΟΤΑ με βάση τις αρχές της ενοποίησης και της απλούστευσης των διαδικασιών ελέγχου νομιμότητας και χρηστής διοίκησης (των όρων δηλαδή της χρηστής διοίκησης αντί του θεσμικά ξεπερασμένου "πειθαρχικού ελέγχου"). Στο θέμα αυτό είναι χρήσιμη η αξιοποίηση της εμπειρίας των ευρωπαϊκών χωρών και η ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Οι δομές του ελέγχου της νομιμότητας και της χρηστής διοίκησης είναι αναγκαίο να υπάγονται κεντρικά σε Ανεξάρτητη Αρχή της οποίας οι Ελεγκτές Νομιμότητας είναι το αποκεντρωμένο επίπεδο και να κοπεί κάθε σχέση με την Κεντρική Διοίκηση και εν προκειμένω με το Υπουργείο Εσωτερικών.

Ο ορισμός των νέων Γενικών Γραμματέων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων (ανακοίνωση 25/7/2012) από την Κυβέρνηση Συνεργασίας επιβεβαίωσε με τον πιο σαφή τρόπο το περιεχόμενο που η εκάστοτε Κυβέρνηση αποδίδει στον θεσμό. Πρόκειται για κομματικά στελέχη κατά κανόνα περιφερειακού επιπέδου χωρίς σαφές πλαίσιο διοικητικών και επαγγελματικών προσόντων συναφών με την υψηλής ευθύνης διοικητική αποστολή τους.  Ουσιαστικά λειτουργούν ως τοποτηρητές του κυβερνητικού κομματικού συστήματος  και με αυτή την νομιμοποίηση χειρίζονται κρίσιμα διοικητικά και αναπτυξιακά θέματα ενώ παράλληλα λειτουργούν ως επόπτες των Περιφερειών και των Δήμων διαιωνίζοντας  την καχυποψία και την επιφύλαξη του κεντρικού κομματικού και διοικητικού συστήματος έναντι της διοικητικής και πολιτικής αυτοτέλειας της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η τελευταία αυτή πράξη ορισμού των Γενικών Γραμματέων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή τις εξαιρέσεις που υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα, συνέχεια και του προηγουμένου μονοκομματικού ορισμού, αποδεικνύει πόσο επίκαιρη  είναι η θέση για την κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων.»