Κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και τοπική αυτοδιοίκηση

 Άρθρο του Δημήτρη Ι. Κατσούλη

Έχει γραφτεί για την Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία ότι  «αποτελεί έκφραση, οργάνωση και δραστηριοποίηση της «κοινωνίας των πολιτών» και των «άμεσων παραγωγών» και έχει κινηματικά χαρακτηριστικά από «κάτω προς τα πάνω». Αποσκοπεί στην εφαρμογή «κοινωνικών καινοτομιών» και στην ενεργοποίηση του «κοινωνικού κεφαλαίου». Εμπεριέχει μια δυναμική μετασχηματισμού των σχέσεων παραγωγής – διανομής προϊόντων και υπηρεσιών, άρα διαφοροποίησης της οικονομικής βάσης, που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης και σε μια προοπτική οικονομικής αλλαγής με κοινωνικό πρόσημο. Εφαρμόζει ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο σε σχέση με τις συμβατικές (ιδιωτικές επιχειρήσεις) και το Κράτος (εργοδότη ή πάροχο υπηρεσιών), με τη χρησιμοποίηση – επανεπένδυση των κερδών για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας και την άμβλυνση του κοινωνικού αποκλεισμού και περιθωριοποίησης.» (βλ. Γιάννης Θεοδώρου https://evia2030.blogspot.com/2019/04/blog-post_77.html )

Βέβαια οι θεσμοί της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας ή του Τρίτου Τομέα της οικονομίας έχουν μακρά ιστορία στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο με ποικίλα σχήματα που μπορούν να διακριθούν σε κερδοσκοπικά ή μη κερδοσκοπικά αλλά σε κάθε περίπτωση πάντως όταν επιδιώκεται το κέρδος αυτό επενδύεται πάλι στην κοινωνική επιχείρηση και μεταβάλλεται σε κοινωνική ωφέλεια.

Στην Ελλάδα, οι θεσμοί της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας δεν έχουν έως σήμερα την ανάλογη ανάπτυξη. Οι λόγοι είναι πολλοί και ποικίλοι, μεταξύ αυτών όμως οι κυριότεροι είναι η έλλειψη πολιτικών προώθησης της κοινωνικής οικονομίας εκ μέρους της Πολιτείας, η υποτονική έως ανύπαρκτη ένταξη της στις στρατηγικές προτεραιότητες των πολιτικών δυνάμεων που υποτίθεται ότι υποστηρίζουν τις αρχές και τις αξίες της όπως η συμμετοχική διαχείριση του κοινωνικού κεφαλαίου, η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, η ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων στην οικονομία κ.ο.κ. Επίσης η ισχυρή παρουσία των πρακτικών του πελατειακού κράτους ενθαρρύνει την ιδιωτική μικρομεσαία επιχειρηματικότητα η οποία επιτρέπει την εξάρτηση από το πολιτικό και οικονομικό σύστημα ή την συναλλαγή για μία θέση σε δημόσια υπηρεσία και αποθαρρύνει την κοινωνική επιχειρηματικότητα η οποία από τη φύση της οδηγεί στην κοινωνική αυτονομία.

Εκείνο όμως που έχει διδάξει διαχρονικά η κοινωνική οικονομία στις χώρες της Ευρώπης είναι η αναγκαιότητα ενός χώρου διακριτού μεταξύ ιδιωτικής καπιταλιστικής οικονομίας και δημόσιας οικονομίας στον οποίο βρίσκει καταφύγιο η συλλογική κοινωνική οικονομική πρωτοβουλία και ιδίως καλύπτει τομείς της οικονομίας όπου οι ιδιώτες κατά κανόνα δεν επενδύουν και η ανάπτυξη των δημόσιων κοινωνικών δομών ή απόδοση των δημόσιων πολιτικών απασχόλησης δεν είναι παραγωγική και συμφέρουσα. Εκεί λοιπόν αναπτύσσεται ένας ενδιάμεσος τρίτος τομέας της οικονομίας ο οποίος βασίζεται στην αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου πρωτίστως και δευτερευόντως στην παραγωγή κέρδους.

Η κοινωνική οικονομία πάντως βρίσκεται πιο κοντά στις ιδεολογικοπολιτικές επιλογές της ανοικτής δημοκρατικής κοινωνίας, της κοινωνικής δημοκρατίας, της συμμετοχικότητας και της κοινωνικής αυτονομίας και απελευθέρωσης. Γιαυτό είναι οξύμωρο να μην προωθείται με δυναμισμό από τις πολιτικές δυνάμεις που επαγγέλλονται αυτές τις επιλογές.

Εξίσου σημαντική είναι η σημασία της κοινωνικής οικονομίας στην μικροκλίμακα της πόλης και της τοπικής κοινωνίας. Επειδή από την φύση τους η εμβέλεια των κοινωνικών επιχειρήσεων δεν είναι εκτεταμένη και δύσκολα μπορεί να διαπεράσει τα τοπικά όρια, αντιθέτως εκτείνεται στις τοπικές κοινότητες  όπου διαχέεται η παραγόμενη κοινωνική ωφέλεια, η συμβολή της στην τοπική ανάπτυξη δεν είναι απλώς καθοριστική αλλά, ιδίως σήμερα, στις συνθήκες της κοινωνικής φτώχιας και της ανεργίας, είναι κομβική διότι η κοινωνική οικονομία προσφέρει λύσεις απασχόλησης και παραγωγής κοινωνικής ωφέλειας. Η σημασία της μάλιστα αναδεικνύεται εντονότερη στις συνθήκες που προκάλεσε η πανδημία του COVID 19 όταν οι δομές κοινωνικής  φροντίδας και αλληλεγγύης χρειάζονται ενίσχυση με θέσεις εργασίας και εθελοντές.

Η προώθηση θεσμών συνεργατισμού και κοινωνικής επιχειρηματικότητας επιτρέπει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης να αξιοποιήσουν το κοινωνικό τους κεφάλαιο, να ενθαρρύνουν τους πολίτες τους να συμμετέχουν ενεργά στην τοπική ανάπτυξη, να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή που αποτελεί παράγοντα για την τοπική ανάπτυξη και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας σε τομείς όπως ο πολιτισμός, η προστασία του περιβάλλοντος και η κοινωνική προστασία.

Πάντα αναφέρω το παράδειγμα του Γυναικείου Συνεταιρισμού AVALONA που ενθαρρύναμε ως Δήμος Αυλώνος Ευβοίας να ιδρυθεί και επί δεκαπέντε σχεδόν χρόνια προοδεύει στο Αυλωνάρι. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα, η διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η ανακύκλωση, η κοινωνική φροντίδα, η πολιτιστική δημιουργία, η ενέργεια είναι τομείς όπου οι Δήμοι μπορούν να αναδείξουν αξιοποιώντας την κοινωνική επιχειρηματικότητα, με Κοινωνικές Επιχειρήσεις, Συνεταιρισμούς Εργαζομένων, Γυναικείους Συνεταιρισμούς, Ενεργειακούς Συνεταιρισμούς, δασικούς συνεταιρισμούς κ.ο.κ. Το όφελος είναι πολλαπλό. Οι συνεταιριζόμενοι βρίσκουν απασχόληση και αποκτούν εισόδημα, η συμμετοχικότητα ενισχύεται και συνδέεται με το κοινωνικό όφελος, ο Δήμος βρίσκει συνεργάτες μέσα από την ίδια την κοινωνία των πολιτών, το παραγόμενο κοινωνικό κέρδος επανέρχεται στην τοπική κοινωνία.

Για φανταστείτε, για παράδειγμα, πόσο αποδοτικότερη μπορεί να είναι η διαχείριση των αποβλήτων και η εφαρμογή πολιτικών μείωσής τους εάν μία ή περισσότερες κοινωνικές επιχειρήσεις αναλάβουν αυτό το έργο από το να ανατίθεται σε ιδιώτες που επιδιώκουν μόνο το κέρδος και κυρίως την αύξηση αντί την μείωση των ποσοτήτων των αποβλήτων.

Για αναλογιστείτε πόσο χρήσιμο θα ήταν να αναλάβουν δασικοί συνεταιρισμοί την ευθύνη για τη διαχείριση των αστικών,  περιαστικών  αλλά και των μεγάλων δασών αντί της εγκατάλειψης ή της ανεπάρκειας των δασικών υπηρεσιών εκεί που δεν υπάρχουν συνεταιρισμοί.

Είναι ασύγκριτα τα πλεονεκτήματα των Ενεργειακών Κοινοτήτων όπου μπορούν να ιδρύονται από έναν ή περισσότερους ΟΤΑ με τη συμμετοχή τοπικών φορέων και πολιτών για την άσκηση πολιτικών εξοικονόμησης ή κυρίως την αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας με ΑΠΕ κόντρα στην  ασυδοσία των μεγάλων εταιριών που λυμαίνονται φυσικούς, οικονομικούς πόρους και δημόσια αγαθά.

Η ενθάρρυνση της συνεταιριστικής οργάνωσης νέων ή μη επαγγελματιών κοινωνικής φροντίδας τόσο των ηλικιωμένων όσο και των παιδιών  προσφέρει στους Δήμους την ευκαιρία να πολλαπλασιάσουν την κάλυψη των αναγκών κοινωνικής φροντίδας και να παράσχουν στο σύνολο των πολιτών τους υπηρεσίες κοινωνικής αλληλεγγύης, πράγμα που είναι αδύνατο να κατορθώσουν με τις υφιστάμενες δομές ενώ οι ιδιωτικές δομές όπου υπάρχουν κατά κανόνα είναι απρόσιτες για τους οικονομικά ασθενείς δημότες.

Όλα αυτά είναι μερικές μόνο από τις ευκαιρίες που παρέχει στους ΟΤΑ η προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Ως εκ τούτου αντί να περιστρέφονται από τις ίδιες αδιέξοδες πολιτικές απασχόλησης και καταπολέμησης της τοπικής κοινωνικής φτώχιας οι οποίες συνήθως αναπαράγουν την πελατειακή αντίληψη για την δημοτική πολιτική είναι σκόπιμο να ενθαρρύνουν την κοινωνική οικονομία και να κτίσουν νέους θεσμούς συνεργατισμού και επιχειρηματικότητας.