Προτάσεις για άμεσα επιβαλλόμενες βελτιώσεις στο Πρόγραμμα "Καλλικράτης"

Πάρις Μουτσινάς πρ. Δήμαρχος Ιωλκού, πρ. Βουλευτής

Οι προσδοκίες τις οποίες δημιούργησε το πρόγραμμα «Καλλικράτης» επαληθεύτηκαν σε πολύ μικρό βαθμό, αφού υπηρέτησε πιστά την δημοσιονομική προσαρμογή των ΟΤΑ στην οικονομική κρίση και ελάχιστα την αναβάθμιση της λειτουργίας των αυτοδιοικητικών θεσμών και της περιφερειακής ανάπτυξης.

Ο νόμος που σχεδίασε ο κ. Ραγκούσης και ψήφισε η Κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου και φιλοδοξούσε να αλλάξει ριζικά την αρχιτεκτονική δομή των ΟΤΑ και του διοικητικού χάρτη της χώρας, αποδείχτηκε τελικά πολύ κατώτερος των προσδοκιών μιας αναγκαίας τολμηρής μεταρρύθμισης. Μιας μεταρρύθμισης που θα ξεπερνά τις κομματικές γραμμές, την κρατική γραφειοκρατία και τα συμφέροντά της. Το εγχείρημα σχεδιάστηκε πρόχειρα χωρίς τον απαιτούμενο χρόνο για ουσιαστική κοινωνική και αυτοδιοικητική διαβούλευση, ούτε καν με τον καθ’ ύλη αρμόδιο φορέα, την ΚΕΔΚΕ .

Αν σε όλα τα παραπάνω συνυπολογισθεί ότι δεν προηγήθηκε κάποια αξιολόγηση του προγράμματος «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» ώστε να συναχθούν κρίσιμα συμπεράσματα για την επεξεργασία του νέου νόμου, καθώς και ότι δεν εξασφαλίστηκαν τα 5 δις ευρώ (βάσει μελέτης της ΚΕΔΚΕ) από τον κρατικό προϋπολογισμό ώστε να ανταποκριθούν οι νέοι Δήμοι στις νέες εκχωρούμενες αρμοδιότητες, γίνεται φανερό ότι αυτό που βιώνουν σήμερα οι πολίτες, οι κοινωνικοί εταίροι και οι αιρετοί άρχοντες, ήτανε αναμενόμενο και καθόλου απότοκο της οικονομικής κρίσης, όπως θέλουν κάποιοι να το παρουσιάζουν.

Το χωροταξικό σχέδιο όμως των νέων Δήμων έγινε το πραγματικό αγκάθι στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση γιατί οι 325 Δήμοι δημιουργήθηκαν χωρίς κάποιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, με στόχους την καλύτερη λειτουργία τους και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των δημοτών.

Αυτό που διαφαίνεται στο σχέδιο Καλλικράτης, είναι η προσπάθεια κομματικής ποδηγέτησης των ολιγάριθμων ΟΤΑ και οι επιδιωκόμενες οικονομίες κλίμακας, για την στήριξη της σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής.

Η σημερινή πραγματικότητα είναι σαφώς αρνητική σε σύγκριση με το όχι καλό παρελθόν που «Καποδίστρια» δεδομένου ότι τα προβλήματα που ταλανίζουν καθημερινά τους δημότες δεν επιλύονται, στο επίπεδο στο οποίο αναφέρονται, άμεσα και αποτελεσματικά, και η ζωή των πολιτών έχει σίγουρα επιδεινωθεί.

Παραβιάζονται οι αρχές της επικουρικότητας και εγγύτητας και οι πολίτες αισθάνονται παραγκωνισμένοι και απόμακροι από την ενισχυμένη  δημαρχοκεντρική εξουσία και αμήχανοι να αντιδράσουν εξαιτίας και της ενσκήψασας οικονομικής κρίσης.

Όποιος άλλωστε ασχολείται με την αυτοδιοίκηση γνωρίζει ότι οι «μικροί» Δήμοι είναι δυνατοί στα μικρά και μεσαία προβλήματα και αδύναμοι στα θέματα σχεδιασμού και υλοποίησης μεγάλων έργων υποδομών. Αντίθετα οι «μεγάλοι» Δήμοι ρυθμίζουν καλύτερα θέματα προγραμματισμού μεγάλων έργων υποδομών και περιβάλλοντος, είναι όμως δυσκίνητοι, λόγω γραφειοκρατικών εμπλοκών και του μεγέθους τους, στην αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων.

Το «Άριστο» μέγεθος του Δήμου έχει σχέση με την δυνατότητα να διευκολύνει σταθερά:

Α. Την αποκέντρωση εξουσιών και διαρκή έλεγχο.

Β. Τον εκδημοκρατισμό στη λήψη αποφάσεων με λειτουργικές δομές δημοκρατικού ελέγχου, την άμεση δημοκρατία.

Γ. Την διασφάλιση της ενεργοποίησης των δημοτών, ενίσχυση του εθελοντισμού.

Δ. Τη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης και προστασία του περιβάλλοντος.

Ε. Την ενίσχυση των αγροτικών και ασθενέστερων περιοχών και όχι την απορρόφησή τους από τον αστικό Δήμο ή την εγκατάλειψή τους.

Το μέσο μέγεθος του Καλλικρατικού Δήμου είναι 15 φορές μεγαλύτερο σε έκταση και 6 φορές μεγαλύτερο σε πληθυσμό από τον μέσο Δήμο των 15 χωρών της ΕΕ.

-          Μέση έκταση Καλλικρατικού Δήμου          428 Km²

-          Μέση έκταση Δήμου ΕΕ των 15                   30 Km²

-          Μέσος πληθυσμός Καλλικρατικού Δήμου           33.260 κάτοικοι

-          Μέσος πληθυσμός Δήμου ΕΕ των 15                    5.200 κάτοικοι

Ο μέσος Καλλικρατικός Δήμος, ιδιαίτερα οι Δήμοι των πρωτευουσών των Νομών και λοιπών μεγάλων πόλεων της χώρας, είναι υπερμεγέθης, δυσκίνητος και ετερογενής ως προς την παραγωγική μορφή και το επίπεδο ανάπτυξης των συνενωμένων Δήμων και Κοινοτήτων. Το μοντέλο αυτό όπως λειτουργεί σήμερα ουδόλως ανταποκρίνεται στις αυξανόμενες ανάγκες των πολιτών, την ποιότητα ζωής και τις πολύπλευρες απαιτήσεις της σύγχρονης περιφερειακής ανάπτυξης, οι οποίες έχουν σχέση τελικά με την δομή, συγκρότηση και λειτουργία των δύο επιπέδων της αυτοδιοίκησης. Ως εκ τούτου πρέπει να γίνουν στοχευμένες πολιτικές παρεμβάσεις στο πρόγραμμα, με στόχο την βελτίωση της λειτουργίας του Δήμου και της Περιφέρειας, εστιάζοντας στις παρακάτω κομβικές διαπιστώσεις:

Α. Στην υπερσυγκέντρωση αντί της ουσιαστικής αποκέντρωσης των εξουσιών, η οποία ενισχύει έτι περισσότερο το δημαρχοκεντρικό μοντέλο Διοίκησης. Συγχρόνως υπάρχει τεράστια απόσταση ανάμεσα στα τοπικά συμβούλια και στον Δήμαρχο, τόσο στο γεωγραφικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο των δύο θεσμών. Τα τοπικά συμβούλια τελικά αποδείχθηκαν θεσμός χαμηλών δυνατοτήτων και προσδοκιών, γεγονός που δεν βοηθά την ισότιμη συνεργασία και την εποικοδομητική και εύρυθμη αντιμετώπιση των προβλημάτων των τοπικών κοινοτήτων του Καλλικρατικού Δήμου. Να σημειωθεί ότι ο τοπικός Αντιδήμαρχος εκτός του ότι είναι μονοπρόσωπο όργανο δεν έχει θεσμικές αρμοδιότητες.

Β. Η κατάσταση αυτή ενισχύει την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς το σύστημα και την εξουσία του Δημάρχου. Οι πολίτες έχουν ήδη χάσει την εμπιστοσύνη στο κράτος, τις Διοικητικές Υπηρεσίες, τα κόμματα, αλλά η δυσπιστία στον κατ’ εξοχή λαϊκό θεσμό της αυτοδιοίκησης υπονομεύει την Δημοκρατία και δημιουργεί ρήγμα στην κοινωνική συνοχή, το οποίο μπορεί να αποβεί δυστυχώς μη αναστρέψιμο.

Γ. Τα προβλήματα της καθημερινότητας δεν επιλύονται και οι τοπικές κοινότητες αφήνονται στην τύχη τους με την πρόφαση της οικονομικής δυσπραγίας. Η καθαριότητα, οι επισκευές και αποκαταστάσεις των υποδομών, το πράσινο, οι καταπατήσεις, οι τοπικές πολιτιστικές και αθλητικές δράσεις κλπ., είναι κάποια σοβαρά προβλήματα που δεν έχουν προτεραιότητα στις αποφάσεις και στην πρακτική του Καλλικρατικού Δήμου. Ωστόσο τα θέματα αυτά είναι ζωτικά και η μη λύση τους δημιουργεί αφόρητες συνθήκες στους κατοίκους των τοπικών κοινοτήτων.

Δ. Τα προβλήματα της γραφειοκρατίας και των αγκυλώσεων τα οποία ανακύπτουν στις σχέσεις των Καλλικρατικών Δήμων με τις αποκεντρωμένες Διοικήσεις και το Ελεγκτικό Συνέδριο, δημιουργούν σοβαρές επιπλοκές, καθυστερήσεις και απογοητεύσεις στην διεκπεραίωση των υποθέσεων των Δήμων. Η κεντρική Διοίκηση επίσης είναι συγκεντρωτική, απόμακρη και αναποτελεσματική.

Ε. Η αιρετή Περιφέρεια, η οποία αποτελεί την επιτομή της μεταρρύθμισης του πολιτικού και διοικητικού μας συστήματος, δεν  μπορεί ακόμη να συντονίσει το βήμα της με τις ανάγκες των περιφερειακών ενοτήτων και των Καλλικρατικών Δήμων επαρκώς, λόγω της μονοπρόσωπης εξουσίας των αντιπεριφερειαρχών και των επικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων μεταξύ αιρετής Περιφέρειας, Αποκεντρωμένης Διοίκησης και Καλλικρατικών Δήμων.

ΣΤ. Τα οικονομικά έσοδα της αυτοδιοίκησης και των δύο βαθμίδων δεν είναι σαφώς θεσμοθετημένα στον Κρατικό Προϋπολογισμό.

Προς επίρρωση των παραπάνω προβλημάτων και για τη βελτίωση της λειτουργίας των Καλλικρατικών Δήμων και της αιρετής Περιφέρειας απαιτούνται άμεσες εσωτερικές διορθώσεις στο αρχικό πρόγραμμα ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ.

Οι προτάσεις μας είναι οι εξής:

1.     Ενίσχυση της εσωτερικής Δημοκρατίας εντός των Καλλικρατικών Δήμων, ιδιαίτερα των πολύ μεγάλων σε έκταση και πληθυσμό. Αυτό μπορεί να συμβεί απλά με την δημιουργία Δήμων εντός του Καλλικρατικού Δήμου, κατά προτίμηση στο επίπεδο των πρώην Συμβουλίων Περιοχής με σχετική και ελεγχόμενη από το κεντρικό Δημοτικό Συμβούλιο οικονομική αυτονομία. Οι αρμοδιότητες που θα εκχωρηθούν σ’ αυτούς έχουν σχέση με την τοπική καθαριότητα, επισκευές αποκαταστάσεις μικρής κλίμακας σε έργα και μηχανήματα, τις τοπικές πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, την τοπική ιστορία, το πράσινο και περιβάλλον και άλλες συναφείς δράσεις. Αυτή η ρύθμιση εκτός του ότι θα συμβάλλει αποτελεσματικά στη λύση των προβλημάτων της καθημερινότητας που ταλανίζουν και απογοητεύουν τον πολίτη, θα απελευθερώσει τον «Μητροπολιτικό» Δήμο να ασχοληθεί απερίσπαστα με τα μεγάλα ζητήματα του Δημοκρατικού προγραμματισμού όλου του Καλλικρατικού Δήμου.

2.     Το κεντρικό δημοτικό συμβούλιο θα έχει αρμοδιότητες τον σχεδιασμό και υλοποίηση των έργων υποδομής, τις μεγάλες επενδύσεις, την ύδρευση, την κοινωνική πολιτική, το περιβάλλον κλπ. με την συμβουλευτική γνώμη των περιφερειακών αυτών Δήμων για θέματα τοπικής σημασίας. Οι περιφερειακοί αυτοί Δήμοι θα έχουν Δημοτικά Συμβούλια ολιγομελή και ευέλικτα με μικρό κόστος λειτουργίας, ενώ τα τοπικά συμβούλια θα είναι μονοπρόσωπα ή ολιγοπρόσωπα και θα έχουν συμπληρωματικό ρόλο στην υπηρέτηση των αρχών της επικουρικότητας και της εγγύτητας.

3.     Θεσμοθέτηση των αιρετών συμβουλίων στο επίπεδο των περιφερειακών ενοτήτων με εισηγητικό και συμβουλευτικό ρόλο, για αναβάθμιση της θέσης του αντιπεριφερειάρχη και την παραγωγή έργου. Επιπλέον πρέπει να γίνει ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων και πόρων που εκχωρούνται στην αυτοδιοίκηση των δύο βαθμίδων ώστε να αποφεύγονται προβλήματα αλληλοκάλυψης με τις αρμοδιότητες της αποκεντρωμένης Διοίκησης που πρέπει να είναι καθαρά επιτελικές, έως ότου αυτή καταργηθεί.

4.     Εξ ορθολογισμός της λειτουργίας του Ελεγκτικού Συνεδρίου με στόχο τον ταχύτερο έλεγχο των υποθέσεων με καθορισμό οικονομικού πλαφόν των ελεγχόμενων αποφάσεων άνω του οποίου θα είναι υποχρεωτικός ο έλεγχος του συνεδρίου.

5.     Όσον αφορά τα έσοδα, πρέπει να θεσπιστεί ότι το αναλογούν τμήμα των δημοσίων εσόδων να παραμένει στον Δήμο ή την Περιφέρεια όπου εισπράχθηκε, ενώ ένα ακόμη ποσοστό να αναδιανέμεται στις λιγότερο ανεπτυγμένες Περιφέρειες και τους Δήμους, για την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και την προώθηση της κοινωνικής σύγκλισης και συνοχής.

6.     Είναι βέβαια ευνόητο και αυτονόητο ότι πρέπει επιτέλους να προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς η αναδιάρθρωση των κεντρικών υπηρεσιών, με γνώμονα τις πραγματικές μεταρρυθμίσεις, την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, τη διαφανή και επιτελική λειτουργία τους. Στη λογική αυτή πρέπει να ενταχθούν και οι αποκεντρωμένες Διοικήσεις για όσο διάστημα ο ρόλος τους θα είναι απαραίτητος. Σημαντικές και αναντικατάστατες μεταρρυθμιστικές παράμετροι είναι η εγκατάσταση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας σ’ όλο το πλέγμα του Διοικητικού μας συστήματος και η εφαρμογή της δια βίου μάθησης των Δημοσίων Υπαλλήλων και η αξιολόγησή τους με αντικειμενικά και συγκεκριμένα κριτήρια (Ηλεκτρονική διακυβέρνηση). Τα υπουργεία στα πλαίσια δημιουργίας του επιτελικού κράτους στρατηγείου θα είναι ολιγομελή, ανεξάρτητα της Δημόσιας Διοίκησης, η οποία πρέπει να έχει στόχο την εφαρμογή των παραγωγικών προγραμμάτων στη βάση της οικονομίας και της κοινωνίας. Τα πλεονάζοντα στελέχη των σημερινών υπουργείων με κατάλληλη επιμόρφωση θα πλαισιώσουν τις παραγωγικές μονάδες του δημοσίου και ευρύτερου δημοσίου τομέα.