Οι ΔΕΥΑ σε δυναμικό νέο ξεκίνημα.

Το διακύβευμα της 27^ης Γενικής Συνέλευσης της ΕΔΕΥΑ 

(Χαλκίδα, 10 Ιουνίου 2016)

 Του Δημήτρη Κατσούλη

Στην 27^η Γενική Συνέλευση της Ένωσης Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΕΔΕΥΑ) η οποία συνήλθε την 10^η Ιουνίου στην Χαλκίδα τέθηκαν επί τάπητος κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τις ΔΕΥΑ. Στο επίκεντρο όμως όλων αυτών τέθηκε η ανάγκη όχι απλώς της διασαφήνισης αλλά κυρίως της ανάδειξης με σύγχρονους και δυναμικούς όρους της νομικής φυσιογνωμίας αλλά και της θεσμικής αποστολής των ΔΕΥΑ. Η παρουσία του Υπουργού Εσωτερικών και υψηλόβαθμης συμμετοχής του Ελεγκτικού Συνεδρίου καθώς και η παρουσία των αντίστοιχων  προέδρων των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ μαρτυρούν την διεύρυνση της εμβέλειας της Ένωσης ΔΕΥΑ και συνεπώς αποτελούν θετική αφετηρία για να αναδειχθεί επιτέλους με σοβαρότητα το διακύβευμα του θεσμού στην σημερινή πολιτική, οικονομική και κοινωνική συγκυρία.

Προέχει πρωτίστως η αναοριοθέτηση του θεσμικού ρόλου των ΔΕΥΑ και η επαναδιατύπωση του νομικού καθεστώτος. Το ισχυρό νομικό υπόβαθρο του ιδρυτικού ν.1069/1980 παρότι αντέχει στον χρόνο χρειάζεται επιβεβαίωση αλλά και εκσυγχρονισμό. Το ειδικό καθεστώς των Δημοτικών Επιχειρήσεων μετά από νομοθετικές επιλογές χειραγώγησης, αποψίλωσης και ισοπέδωσης έχει αλλοιωθεί. Παρότι η αφετηρία του 1980 ήταν δυναμική, σήμερα δεν αρκεί κανείς να κοιτάξει πίσω. Δεν αρκεί να ξαναποκτήσει όσα απώλεσε. Χρειάζεται πρωτίστως να ξανασχεδιάσει κρατώντας ότι θετικό κατακτήθηκε στα 35 χρόνια ύπαρξης του θεσμού.

Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε αμφισβητείται η ουσία της αποστολής των ΔΕΥΑ. Η αρμοδιότητα των Δήμων να διαχειρίζονται την ύδρευση και την αποχέτευση. Η αμφισβήτηση έρχεται από τις σειρήνες της ιδιωτικοποίησης στην εκμετάλλευση του κοινωνικού αγαθού του νερού αλλά και από αντιλήψεις ακραίου και άκριτου κρατισμού που δεν μπορούν να διακρίνουν τον δημόσιο χαρακτήρα, την δημοτική διαχείριση και τα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας έτσι ώστε να κτίζεται ο ανταποδοτικός χαρακτήρας της υπηρεσίας.

Στην αμφισβήτηση της αποστολής των ΔΕΥΑ συμβάλλει και η εσκεμμένη ή λόγω ασαφούς γνώσης  νομοθετική ισοπέδωση ή μη επαρκής εξειδίκευση της νομικής και διαχειριστικής θέσης των ΔΕΥΑ στο νέο θεσμικό γίγνεσθαι της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο ν. 3852/2010 με μηχανιστικές ισοπεδωτικές επιλογές συσκότισε την ιδιαιτερότητα των ΔΕΥΑ υπάγοντάς τες και αυτές στο μοντέλο εποπτείας που κατέστρωσε για τους Δήμους και τα Δημοτικά Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Ακολούθησαν οι άλλοι μνημονιακοί νόμοι συμπεριλαμβανομένου του νέου Ενιαίου Μισθολογίου όπου επίσης δεν αναγνώρισαν το ειδικό καθεστώς. Η εφαρμογή τους συσσώρευσε προβλήματα και δεν διευκόλυνε την ανταπόκριση των ΔΕΥΑ στις ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες της κρίσης. Εάν σε αυτά προστεθεί και η εσφαλμένη πρακτική πολλών διοικήσεων που δεν κατανόησαν την ανάγκη προστασίας του θεσμού καθώς και οι συντεχνιακές αγκυλώσεις διαμορφώθηκε τελικά ένα τοπίο που βαρύνει την προοπτική του θεσμού.

Παρόλα αυτά στις ΔΕΥΑ καθώς και στην Ένωση ΔΕΥΑ υπάρχουν ακόμη δυνάμεις που έχουν καθαρούς ορίζοντες και δυναμισμό για να υπερασπιστούν και να κατακτήσουν την προοπτική ενός δυναμικού θεσμού της αυτοδιοικητικής επιχειρηματικότητας σε έναν κρίσιμο για την ποιότητα ζωής και την βιώσιμη ανάπτυξη τομέα δημόσιας, δημοτικής πολιτικής. Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας μπορεί να ανοίξει δρόμους και για την εκ νέου θέσμιση των επιχειρηματικών λειτουργιών της αυτοδιοίκησης σε νέες υγιείς βάσεις αφήνοντας πίσω τις αφοριστικές πολιτικές της χειραγώγησης που ασκήθηκαν την τελευταία πενταετίας αλλά και τις εκφυλιστικές πρακτικές των προηγουμένων χρόνων. Είναι η ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα.

Η αναγνώριση του δικαιώματος της επιχειρηματικής διαχείρισης του νερού με διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα των φορέων διαχείρισης και ειδικότερα την άσκηση της αρμοδιότητας στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης. Δημοτική Επιχείρηση με ειδικό καθεστώς που βασίζεται στην επιχειρηματική πρωτοβουλία και συνεπώς την ενίσχυση της διαχειριστικής αυτοτέλειας και την προσαρμογή του διαχειριστικού προτύπου των φορέων αυτών ακριβώς στην άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.  Στις ΔΕΥΑ δεν μπορεί συνεπώς να εφαρμόζεται ούτε δημόσιο λογιστικό ούτε ανάλογου περιεχομένου νομοθεσία. Επιβάλλεται η διαμόρφωση ενός sui generis διαχειριστικού προτύπου που να συνδυάζει την απλούστευση, την οικονομικότητα και την αμεσότητα σε συνδυασμό με τη διαφάνεια και την χρηστή διαχείριση. Ο έλεγχος του Επιτρόπου πρέπει να προσαρμόζεται στο ειδικό λογιστικό καθεστώς που θα έχουν οι ΔΕΥΑ αλλά πρέπει να υπάρχει.

Οι εργασιακές σχέσεις πρέπει να εναρμονίζονται με τον κοινωνικό χαρακτήρα της αποστολής των ΔΕΥΑ, σε συνδυασμό με την επιχειρηματική ιδιότητα και τον ανταποδοτικό χαρακτήρα των υπηρεσιών που παρέχουν. Δεν μπορεί να είναι καθεστώς δημοσίων υπαλλήλων ούτε ασφαλώς και το καθεστώς που παρελθόντος που διαμορφώθηκε στις συντεχνιακές αντιλήψεις της προ κρίσης εποχής. Οι ΔΕΥΑ πρέπει να επιδιώκουν την παροχή υπηρεσιών, την ανταποδοτική αλλά και σύμφωνη με την ευρωπαϊκή νομοθεσία διαχείριση του νερού κρατώντας σε διαρκώς καλύτερο επίπεδο τόσο την ποιότητα των υπηρεσιών όσο και το κόστος για τους καταναλωτές.  Συνεπώς νέο σύγχρονο καθεστώς ΔΕΥΑ με ειδικό πλαίσιο επιχειρηματικής λειτουργίας σημαίνει και αντίστοιχο καθεστώς εργασιακών σχέσεων με κριτήριο την αποδοτικότητα, την διαρκή ανάπτυξη δεξιοτήτων, την αξιολόγηση και την λογοδοσία προς τους καταναλωτές οι οποίοι ταυτόχρονα είναι και οι πολίτες εντολοδόχοι της Δημοτικής Αρχής.

Οι ΔΕΥΑ δεν είναι έξω από το ενιαίο πολιτικό θεσμό του Δήμου, και σε αυτές ασκείται η πολιτική εντολή και συνεπώς πρέπει διαρκώς να διευρύνεται το πεδίο συμμετοχικής λειτουργίας με διαφάνεια, λογοδοσία, διαβούλευση και ενεργή σύμπραξη των πολιτών- χρηστών- καταναλωτών στη διαμόρφωση των πολιτικών.

Οι ΔΕΥΑ έχουν ήδη διαμορφώσει ένα υψηλού επιπέδου status που δεν συναντάται σε άλλους τομείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η ανάδειξη της Ένωσης ΔΕΥΑ σε θεσμικό συνομιλητή όχι μόνο ως προς τους φορείς της Κεντρικής Κυβέρνησης όσο και έναντι των λοιπών συλλογικών οργάνων της Αυτοδιοίκησης, μόνο θετικό αποτέλεσμα μπορεί να έχει για την συνολική αναβάθμιση του ρόλου της Αυτοδιοίκησης. Για να το πετύχουν οι ΔΕΥΑ αυτό πρέπει να συνεχίσουν και να ενδυναμώσουν την συμμετοχή και τη στήριξη στην Ένωσή τους. Το υψηλό επίπεδο λειτουργίας της ΕΔΕΥΑ αποτελεί παράδειγμα και για τους λοιπούς συλλογικούς φορείς της Αυτοδιοίκησης που συνήθως αναλίσκονται σε πολυδάπανες τουριστικού περιεχομένου συνελεύσεις με επιφανειακές προσεγγίσεις και συνήθως απολογητικό και ετεροκαθορισμένο περιεχόμενο.

Η επιτυχία των στόχων της ΕΔΕΥΑ μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για τον επαναπροσδιορισμό του θετικού παραδείγματος της επιχειρηματικής λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης τόσο του πρώτου όσο και του δευτέρου βαθμού. Είναι όντως γεγονός ότι τόσο ο ΔΚΚ του 2006 όσο και  -κυρίως- ο ν. 3852/2010 (Καλλικράτης) στο όνομα της θεραπείας των αρνητικών παραδειγμάτων του θεσμού των δημοτικών επιχειρήσεων ξερίζωσαν την αυτοτέλεια, διέγραψαν τις θετικές καλές πρακτικές και χειραγώγησαν την επιχειρηματική λειτουργία στερώντας τους Δήμους αρχικά αλλά και τις Περιφέρειες – εν συνεχεία- από θεσμικά εργαλεία χρήσιμα τα οποία έχουν εξάλλου καταξιωθεί  στην ευρωπαϊκή αυτοδιοίκηση.  Με άλλα λόγια, είναι καιρός να ξαναδούμε από την αρχή το θεσμικό πλαίσιο των δημοτικών επιχειρήσεων, σε νέες ασφαλέστερες βάσεις αλλά οπωσδήποτε με όρους διοικητικής και πολιτικής αυτοτέλειας να καταστρώνεται και να αξιοποιείται το δικαίωμα των Δήμων και των Περιφερειών να ασκούν με επιχειρηματική δράση τις αρμοδιότητες που προσιδιάζουν στο επιχειρείν, όπως π.χ. η αξιοποίηση της δημοτικής περιουσίας, η διαχείριση των αποβλήτων, η διαχείριση δημοτικών φυσικών ή άλλων πόρων.

Εν κατακλείδι, επειδή η αισιόδοξη σκέψη αποτελεί εφαλτήριο για την δημιουργική, προοδευτική πολιτική πράξη, για την διεκδίκηση, την κατάκτηση και την πραγμάτωση ενός νέου πλαισίου για την λειτουργία των θεσμών η 27^η Γενική Συνέλευση της Ένωσης ΔΕΥΑ, στην αύρα των αέναα κινούμενων νερών του Ευρίπου, άφησε την εκδοχή μίας εστίας στην οποία παράγονται προοδευτικές αυτοδιοικητικές πολιτικές από δυνάμεις της Αυτοδιοίκησης που δεν έχασαν το δρόμο.