Η κοινωνική πολιτική στους Δήμους

Του Λάμπρου Μίχου

Πρ. Βουλευτή, Πρ. Δημάρχου Αγίας Βαρβάρας

"Η πόλη να γίνεται ένα ανοιχτό σπουδαστήριο Δημοκρατίας, δημιουργίας, συνεργασίας και φιλαλληλίας, διαφάνειας και λογοδοσίας"

"Επειδή το θέμα είναι πολύ σοβαρό, θα ήταν υπερφίαλο εκ μέρους μου να θεωρώ ότι μπορεί να καλυφθεί στο πλαίσιο μια σύντομης εισήγησης. Εν τούτοις θα προσπαθήσω να το προσεγγίσω.

Ας δούμε πρώτα πού βρισκόμαστε και ακολούθως τι μπορεί να γίνει αξιοποιώντας εφαρμόσιμες ιδέες από καλές πρακτικές. Ζούμε σε μία άνιση, άδικη και διαιρεμένη κοινωνία και όσο η κρίση θα βαθαίνει το χάσμα και η διαίρεση θα μεγαλώνουν.

Στρατιές κολασμένων, άνεργων, φτωχών, ανασφάλιστων, ανήμπορων ανθρώπων, κατατρεγμένων και απεγνωσμένων συνεχώς καταβυθίζονται στο βάραθρο του κοινωνικού αποκλεισμού.

Οι κρατικοί μανδαρίνοι αναλύουν τις στατιστικές, βλέπουν το ποσοστό των νοικοκυριών που δεν έχουν κανένα εργαζόμενο στους κόλπους τους και πάνε παρακάτω! Τι θα γίνουν όλοι αυτοί, πως θα ζήσουν…είναι μάλλον αδιάφορο.

Πολύ σοβαρό όμως είναι και κάτι άλλο! Ο φτωχός ή ο άνεργος δεν είναι απλώς ένας άνθρωπος με λιγότερα ή καθόλου λεφτά. Είναι ένας άλλος άνθρωπος, τον οποίο η πατρίδα τον αγνοεί, ο πολιτισμός τον προσπερνά, το κράτος τον συνθλίβει και η οικονομική πρόοδος τον θεωρεί περιττό. Αυτός λοιπόν θεωρεί, ως εκ τούτου, τον εαυτό του δικαιολογημένο και απολύτως νομιμοποιημένο να αμφισβητήσει τις κατεστημένες αξίες και τους κανόνες κοινωνικής συμβίωσης που εκείνος ευλαβικά τηρούσε αλλά αποδείχθηκαν γι΄ αυτόν ελάχιστα ή καθόλου χρήσιμες. Έτσι, φίλες και φίλοι επωάζεται το αυγό του φιδιού. Αυτός είναι ο κίνδυνος για τους θεσμούς και τη δημοκρατία.

Πριν ενσκήψει η παρούσα κρίση πολλοί μιλούσαν διστακτικά για κοινωνικό κράτος. Χωρίς όμως ποτέ μέχρι σήμερα να έχουμε κοινωνικό κράτος. Είχαμε σκόρπιες ασύνδετες και συχνά ατελέσφορες κοινωνικές πολιτικές. Όπως είχε ειπωθεί παλαιότερα είχαμε νησίδες προνομίων σ΄ένα πέλαγος ανεπάρκειας.

Τώρα, αν μιλήσουμε για κοινωνικό κράτος είναι σαν να κυνηγάμε μια νέα μεγάλη χίμαιρα. Από κάπου πρέπει ν΄ αρχίσουμε όμως.

Βασικό πυλώνα ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους αποτελεί ένα σύστημα κοινωνικής υποστήριξης και αλληλεγγύης που να είναι το δίχτυ ασφάλειας για τους πολίτες.

Τι θα περιλαμβάνει: την υποστήριξη του εισοδήματος ατόμων και οικογενειών (εισοδηματική ενίσχυση), την υποστήριξη με κοινωνικές υπηρεσίες προγράμματα και μέτρα ( πλέγμα κοινωνικών υπηρεσιών) και τη συμμετοχή σε ενεργητικές πολιτικές π.χ.

Συμμετοχή του ωφελούμενου ή και των μελών της οικογένειάς του στις ενεργητικές μορφές απασχόλησης, παροχή εθελοντικής κοινωνικής εργασίας ολοκλήρωση της εκπαίδευσης που πιθανά εγκαταλείφθηκε κ.ά..

Ανάλογα με τις ανάγκες να παρέχονται υπηρεσίες πρόληψης και προαγωγής της υγείας, συμβουλευτικής και ψυχολογικής στήριξης ατόμων και ομάδων, φύλαξης, προσχολικής αγωγής και δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, ενημέρωσης και επιμόρφωσης, επαγγελματικής κατάρτισης προώθησης στην απασχόληση, βοήθειας στο σπίτι και γενικότερα υπηρεσίες κοινωνικής στήριξης .

Η φτώχεια, ο αναλφαβητισμός, η ανεπάρκεια επαγγελματικών- δεξιοτήτων, η ανεργία, η αδυναμία φροντίδας της υγείας και υγιεινής, η παραβατικότητα, η βία, η έξαρση από ουσίες και πολλά άλλα προβλήματα εμφανίζονται σε συγκεκριμένα άτομα και οικογένειες και μάλιστα με αυξανόμενη συχνότητα.

Σε αυτό το επίπεδο, της κοινότητας, της οικογένειας, του ατόμου, η δυνατότητα άσκησης επιτυχούς κοινωνικής πολιτικής είναι μεγαλύτερη. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Υπ΄ αυτή την έννοια,

Η εκτίμηση των αναγκών των δυνητικά ωφελούμενων σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, ο προσδιορισμός των ανάλογων παροχών (οικονομική ενίσχυση, υπηρεσίες) και η εκτίμηση των δυνατοτήτων των δυνητικά ωφελούμενων σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, ανατίθεται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Όλα αυτά προϋποθέτουν ένα ενιαίο σύστημα «κοινωνικής διοίκησης» στο οποίο θα εκπαιδευθούν και θα ενταχθούν όλα τα στελέχη των κοινωνικών υπηρεσιών των ΟΤΑ, ενιαίο φορέα Πιστοποίησης και Ταμειακής Διαχείρισης με κοινούς κανόνες, ελέγχους, αξιολόγηση και Σχέδιο συγκρότησης Κοινωνικών Υπηρεσιών στους Δήμους.

Ετοιμάζονται τώρα από την Κυβέρνηση τα κέντρα κοινότητας, όπως τα λένε, που θα είναι υπηρεσίες διαμεσολάβησης ανάμεσα στους δυνητικά ωφελούμενους και τις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων. Δεν θα δίνουν λύσεις στα προβλήματα αλλά θα παραπέμπουν στις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων για να δοθούν λύσεις χωρίς όμως πολλοί δήμοι να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν γιατί δεν διαθέτουν οργανωμένες κοινωνικές υπηρεσίες και επαρκώς στελεχωμένες. Έτσι λοιπόν θα φτιάξουμε καλές υπηρεσίες που θα παραπέμπουν σε ανύπαρκτες δομές αντί πρώτα να φτιάξουμε τις δομές. Εύγε!

Καλείται λοιπόν, έτσι κι αλλιώς η αυτοδιοίκηση να καταστρώσει ένα σχέδιο ανάπτυξης που μέσα από τους παραγωγικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτιστικούς στόχους του να ικανοποιεί τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών, με βάση όχι μόνο τις σύγχρονες απαιτήσεις, αλλά με τη σκέψη ποιοι και πόσοι θα είμαστε μετά από 2 ή 3 δεκαετίες, πως θα ζούμε και τι θα παράγουμε, ποιες θα είναι οι συνθήκες της ζωής και οι ανάγκες μας, ποια θα είναι η κοινωνική και πολιτική μας οργάνωση. Με δυο λόγια ένα σχέδιο που να διασφαλίζει για τώρα και για το μέλλον την κοινωνική συνοχή. Το σημαντικό βέβαια είναι τα σχεδία και οι δράσεις μας να έχουν ανθρωποκοινωνικό περιεχόμενο, με ορίζοντα και προοπτική.

Είναι, όμως, αυτή η υπόθεση, της άμβλυνσης δηλαδή των κοινωνικών ανισοτήτων, της καταπολέμησης της κοινωνικής αδικίας, της άσκησης της κοινωνικής πολιτικής, υπόθεση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης; Μπορούν αυτές οι δράσεις να ενταχθούν στη στρατηγική ανάπτυξης κοινωνικών πολιτικών, στον τομέα ευθύνης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης; Η απάντηση είναι «Nαι !». Και αυτό διότι:

Η Αυτοδιοίκηση γνωρίζει τις ανάγκες και τις δυνατότητες σε κάθε τομέα ανάπτυξης ξεχωριστά: φυσικό, οικιστικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, περιβάλλον.

Η Αυτοδιοίκηση μπορεί ν΄ αναλάβει αυτή τη δράση, διότι έχει την ευχέρεια να εντάξει επιμέρους πολιτικές στο πλαίσιο μιας κοινής στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης και να αξιοποίηση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους διαθέσιμους πόρους .

Η Αυτοδιοίκηση αποτελεί θεσμό που έχει τη δυνατότητα να προάγει με αμεσότητα την κοινωνική συνοχή.

Η Αυτοδιοίκηση μπορεί να ενθαρρύνει τη συμμέτοχη στα κοινωνικά δρώμενα σε όλα τα επίπεδα.

Τέλος, η Αυτοδιοίκηση είναι ικανή να εφαρμόζει σε τοπικό επίπεδο τις αρχές της ανταποδοτικής και αναδιανεμητικής δικαιοσύνης.

Για όλα αυτά, λοιπόν, ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκηση είναι ιδιαίτερα κρίσιμος και σημαντικός, αλλά και για κάτι επιπλέον: για να εξασφαλίσει τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις κοινωνικής ένταξης με σαφήνεια και υψηλή πιστότητα. Μπορεί να έχει δυσφημιστεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά τουλάχιστον μέχρι τώρα ό, τι έχει επιχειρήσει στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, το κάνει με υψηλή πιστότητα, άρα είναι ικανή να σχεδιάσει πολιτικές και να εγκαθιδρύσει υπηρεσίες και δομές, όπως π.χ. στην Εκπαίδευση.

Οι νέοι πρέπει να μπουν στο σχολείο. Δεν αρκεί, όμως, να μπουν στο σχολείο, πρέπει να μείνουν στο σχολείο. Και φυσικά δεν αρκεί να μείνουν στο σχολείο, πρέπει να μείνουν εκεί και να μορφωθούν. Γνωρίζετε ότι υπάρχουν πολλές κοινωνικές ομάδες που δεν μεριμνούν για τους λόγους που τα παιδιά τους δεν πηγαίνουν στο σχολειό. Σ΄ αυτές τις ομάδες πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές, ώστε να πείσουμε τις ίδιες να ασχοληθούν με το πρόβλημα, να ξαναστείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο να διευκολύνουμε την είσοδο τους εκεί.

Πολλά από αυτά τα παιδιά απλώς ¨μπαίνουν ¨στο σχολείο, αλλά για λόγους ψυχολογικούς, οικογενειακούς, κοινωνικούς και άλλους δεν ¨μένουν¨ στο σχολείο και φυσικά δε ¨βγαίνουν¨ ποτέ από αυτό ως ελεύθερες και ολοκληρωμένες προσωπικότητες.

Από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, μέχρι στιγμής, υλοποιούνται και έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία προγράμματα προετοιμασίας γονέων και μαθητών, όπως η πρόληψη σχολικής διαρροής και πρόωρης διακοπής της σχολικής φοίτησης, και πολλά ακόμη, που υποστηρίζουν ακριβώς αυτές τις προσπάθειες για την ένταξη του παιδιού στο σχολείο κυρίως όμως για την παραμονή του σ’ αυτό.

Το επόμενο μεγάλο βήμα είναι να πάει ο μαθητής υγιής στο σχολείο, με ασφάλεια και αποθέματα ψυχικά, υλικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, αλλά κυρίως με την εξασφάλιση ότι οι σπουδές του θα του δώσουν εφόδια για τη ζωή και ευκαιρίες για απασχόληση. Έτσι δικαιώνεται και καταξιώνεται, τελικά, η Εκπαίδευση ως διαδικασία, αλλά και το παιδί στην οικογένεια του και σε σ΄ ολόκληρη την κοινωνία.

΄΄Σχολείo″ δεν είναι μόνο τα κτίρια και οι δάσκαλοι είναι το περιβάλλον, η ψυχοκοινωνική στήριξη, η εξωσχολική ζωή, η δημιουργική απασχόληση και άλλες υποστηρικτικές δομές. Κι ακόμη είναι σχολές γονέων, κέντρα πρόληψης και αγωγής υγείας, σχολικοί φύλακες και σχολική συγκοινωνία. Επίσης όλα τα παιδιά, όπως ξέρετε, δεν βιώνουν την επιτυχία μόνο μέσα από τις υψηλές σχολικές επιδόσεις. Μπορούν να τη βιώσουν μέσα από την τέχνη, τον πολιτισμό και φυσικά τον αθλητισμό. Και εδώ λοιπόν «κρατάει τους δρόμους ανοιχτούς » η Τοπική Αυτοδιοίκηση: με τα ωδεία, τις σχολές χορού, θεάτρου και εικαστικών, τα αθλητικά προγράμματα και πολλά άλλα.

Αναφέρθηκα μόνο σε προγράμματα που συνδέονται με την Εκπαίδευση, αλλά πρόκειται για αλυσίδα, στην οποία κάθε κρίκος είναι στέρεα συνδεδεμένος με το άλλο, επηρεάζοντας ο ένας τον άλλo: η Απασχόληση επηρεάζει την Εκπαίδευση και η Εκπαίδευση την Απασχόληση. Αποτέλεσμα είναι η εισοδηματική στάθμη να προσδιορίζει τη μορφωτική στάθμη, και αντίστροφα. Όλα τούτα έχουν επιπτώσεις στο κοινωνικό περιβάλλον, την οικογένεια και τον πολίτη.

Δεν πρέπει όμως να αγνοούμε και τα πρόθυμα ΝΑΙ που προσφέραμε οι αιρετοί και προσφέρουμε αλόγιστα στην κεντρική εξουσία που τραυματίζουν το κύρος του θεσμού.

Αναλογίζομαι που αρχίζει, αλήθεια, και που τελειώνει η ευθύνη του αιρετού ως πολιτικού μπροστά σε μια αδιέξοδη πολιτική, αναμφισβήτητα βλαπτική, για τον τόπο και τους πολίτες;

Όχι πάντως σε ένα κύκλο φιλοφρονήσεων και σε μάχες οπισθοφυλακής για τη διεκδίκηση ψιχίων.

Ουδέποτε το πρόβλημα της αυτοδιοίκησης ήταν πρόβλημα οικονομικό, έμοιαζε έτσι, άλλα δεν ήταν. Ήταν και είναι, πρωτίστως και βαθύτατα ζήτημα πολιτικό. Και πρέπει να ξεκινήσουν αγώνες από το κίνημα της αυτοδιοίκησης για τη διάσωση αυτού καθεαυτού του θεσμού.

Δεν πρέπει οι αιρετοί στην πιο κρίσιμη φάση της Νεοελληνικής Ιστορίας να καταστούν μοιραίοι. Η αξία της δικής τους ελευθερίας είναι ανυπολόγιστη, όπως και η έμπνευση και η δύναμη που αντλούν από το μοναδικό τους πλεονέκτημα, που μόνοι αυτοί διαθέτουν, να συναναστρέφονται καθημερινά και να κινητοποιούν το λαό. Αλλιώς θα έχουν συμβολή στην ακινησία, στην παρακμή και την απαξίωση του θεσμού σε μια δεύτερη δηλαδή πλάνη που θα είναι χειρότερη της πρώτης.

Στους θεσμούς της αυτοδιοίκησης και της αποκέντρωσης ασκείται σήμερα ασφυκτική πίεση, για να υποταχθεί στα κελεύσματα της κεντρικής εξουσίας αυτή η πρωτογενής λαϊκή εξουσία και για να λεηλατηθεί, σε δεύτερο στάδιο, η περιουσία τους.

Γι΄αυτό το επιτελικό κράτος- στρατηγείο συνιστά κατά τη γνώμη μου τη μεγάλη ανατροπή, ώστε όλες οι δημόσιες και κοινωφελείς λειτουργίες να ασκούνται αποκλειστικά από την αυτοδιοίκηση. Και το κράτος στρατηγείο, να διαχειρίζεται τις απόλυτα αναγκαίες εθνικές πολιτικές- δηλαδή την εξωτερική πολιτική, την εθνική άμυνα, τη δικαιοσύνη, τη δημόσια τάξη, τη δημοσιονομική πολιτική.

Προϋποτίθεται βέβαια η απογραφειοκρατικοποίηση και ευελιξία της Αυτοδιοίκησης με φραγή κάθε χαραμάδας διαχειριστικής παρεκτροπής και διάθεση όλων των απαραίτητων μέσων: συμπληρωματικός θεσμικός εξοπλισμός, έμψυχο δυναμικό, σύγχρονα μεθοδολογικά πρότυπα, οικονομικά μέσα κ.α. ώστε όλες οι αρμοδιότητες που αφειδώς κατά καιρούς προσφέρονται να μπορούν να μετασχηματιστούν σε υπηρεσίες.

Επιτρέψτε μου τελειώνοντας να μιλήσω για την εικόνα των αιρετών. Είχε γράψει κάποτε ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του: «…. και πρότερον δε, τη φύσει, πόλις ή οικία και έκαστος ημών εστίν, το γαρ όλον πρότερον αναγκαίον είναι του μέρους…». Η πόλη δηλ. είναι φυσικό να τίθεται υπεράνω του καθενός μας και της οικογένειάς του ακόμη, διότι αναγκαστικά το σύνολο προηγείται του μέρους.

Θέλουμε Δημάρχους που να πιστεύουν και να μετουσιώνουν σε καθημερινή συμπεριφορά και πράξη πως η πόλη δεν είναι έννοια γεωγραφική ούτε έννοια νομική αλλά πρωτίστως έννοια ιδεολογική και πως η πνευματική και πολιτιστική δημιουργία δεν είναι παρακαμπτήρια οδός, αλλά ευθεία επιδίωξη.

Ένας απαιτητικός άνεμος ουσιαστικής αυτοδιοίκησης πρέπει να διαπερνά την πόλη και τους πολίτες. Η πόλη να γίνεται ένα ανοιχτό σπουδαστήριο Δημοκρατίας, δημιουργίας, συνεργασίας και φιλαλληλίας, διαφάνειας και λογοδοσίας.

Να μπορούν έμπρακτα να αποδείξουν ότι η φαντασία μπορεί να εμπνεύσει την τοπική εξουσία, ότι μπορεί η πολιτική να συνδιαλέγεται με την επιστήμη και ο κοινωνικά ευαίσθητος πολιτικός να είναι ταυτόχρονα ένας αποτελεσματικός τεχνοκράτης.

Τέτοιους Δημάρχους θέλουν οι πόλεις που πάλλονται, ασυμβίβαστες με τη μοίρα τους, Δημάρχους με σοφία και επίγνωση, οραματιστές και δημιουργούς.

Δημάρχους πρωταγωνιστές στα σύγχρονα προβλήματα της φτώχειας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της καταρράκωσης των θεσμών.

Δημάρχους που να ναι σε θέση να προσδιορίσουν τον ιστορικό βηματισμό της πόλης τους με έμπνευση, με παρρησία, με ήθος, με ποιότητα, με διαφάνεια, με λογοδοσία, με αξιοκρατία.

Δημάρχους που να τάζουν τέσσερα και να πράττουν πέντε.

Να λένε αύριο και να το τελειώνουν σήμερα.

Να λύνουν τα μικρά σήμερα και να σχεδιάζουν από σήμερα όλα τα μεγάλα.

Να κάνουν δημόσιες σχέσεις, αλλά οι σχέσεις με τους δημότες τους ΔΕΝ είναι δημόσιες σχέσεις αλλά σχέσεις ταπεινότητας, ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης.

Δεν ξέρω αν για πολλούς σημερινούς Δημάρχους αυτά μοιάζουν με μυθιστορηματική αφήγηση δημοτικής φαντασίας αλλά πρόκειται αναμφίβολα για μια αισιόδοξη και εφικτή προοπτική, τόσο απαραίτητη, χρήσιμη και ζωογόνο για το απελπιστικά αβόλευτο παρόν μας και το δυστυχώς δυσοίωνο μέλλον μας.

Λάμπρος Μίχος

11. 6. 2016