Το Ιταλικό δημοτικό εκλογικό σύστημα

Του Δημήτρη Ι. Κατσούλη

Το σύστημα εκλογής των δημοτικών (και επαρχιακών) αρχών στην Ιταλία θεμελιώνεται στον νόμο 142/1990 και για τρεις σχεδόν δεκαετίες εφαρμόζεται σταθερά. Το 1990 η Ιταλία εγκατέλειψε την απλή αναλογική και στο «συμβουλιακό σύστημα δημοτικής διακυβέρνησης» και προσχώρησε στο σύστημα της δημαρχιακής διακυβέρνησης επιτυγχάνοντας την «πολιτικοδιοικητική σταθερότητα» μετά από περιόδους πολιτικής αστάθειας η οποία σε τοπικό επίπεδο πολλές φορές οδηγούσε στον ορισμό των Έκτακτων Επιτρόπων όπως και στις περιπτώσεις της διάλυσης των Συμβουλίων για λόγους διαφθοράς.

Το δημοτικό εκλογικό σύστημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μικτό διότι συνδυάζει το αναλογικό σύστημα της μεθόδου d’Hondt και την πλειοψηφική πριμοδότηση του εκλεγέντος Δημάρχου. Αυτό ισχύει στους Δήμους με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων (περίπου 500 από τους 7.900 Δήμους). Εκεί ο Δήμαρχος εκλέγεται με το 50% των εγκύρων ψηφοδελτίων ή όταν δεν συμβαίνει τότε επαναλαμβάνονται οι εκλογές μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων.

Στους Δήμους με πληθυσμό κάτω των 15.000 κατοίκων ο Δήμαρχος εκλέγεται με σχετική πλειοψηφία και η κατανομή των εδρών γίνεται με πλειοψηφικό σύστημα.

Η προστατευμένη πλειοψηφία είναι εκείνη του 60% των εδρών ποσοστό που αντιστοιχεί περίπου στην δική μας ex lege πλειοψηφία των 3/5.

Κρίσιμη διαφορά είναι η δυνατότητα να υποστηρίζουν τον ίδιο υποψήφιο Δήμαρχο περισσότεροι από έναν Συνδυασμοί Υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων. Οι έδρες κατανέμονται και στο εσωτερικό της πλειοψηφίας αναλογικά με την μέθοδο d’Hondt.

Αντίστοιχο με σημαντικές αποκλίσεις είναι και το εκλογικό σύστημα στις Περιφέρειες. Επειδή όμως ο Συνταγματικός Νόμος  της 2ας Νοεμβρίου 1999 παρέχει στις Περιφέρειες την ευχέρεια να προσαρμόζουν το εκλογικό σύστημα  με περιφερειακό νόμο, διαπιστώνονται σημαντικές διαφορές. Κοινή συνισταμένη όμως είναι η επιβράβευση του εκλεγέντος Προέδρου της Περιφέρειας (Περιφερειάρχη) με την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών έως το 60%. Υπάρχουν όμως σε αρκετές Περιφέρειες διακυμάνσεις ανάλογα με το ποσοστό  που συγκεντρώνει ο συνδυασμός του Προέδρου, δηλαδή εάν συγκεντρώνει στον πρώτο γύρο πάνω ή κάτω από το 40% των εγκύρων ψηφοδελτίων. Το 60% των εδρών το καταλαμβάνει εάν συγκεντρώσει πάνω από το 40% των ψήφων ενώ εάν συγκεντρώσει κάτω από 40% τότε λαμβάνει το 55% των εδρών.

Τέλος σημαντική τομή είναι η θέσπιση ασυμβίβαστου μεταξύ της ιδιότητας του Δημοτικού Συμβούλου και του μέλους της Διοίκησης, δηλαδή του Παρέδρου ή Assessore, του αντίστοιχου σε εμάς Αντιδημάρχου. Η συγκρότηση όμως της Δημοτικής Διοίκησης (Giunta Comunale)είναι ένα άλλο πολύ σημαντικό κεφάλαιο που θα αναπτύξουμε σε επόμενο άρθρο μας.

Σχέδιο ψηφοδελτίου σε Δήμους κάτω των 15.000

Εκλογή του Δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου σε Δήμους με πληθυσμό έως 15.000 κατοίκους. (άρθρο 71 του  Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Testo Unico per gli enti locali)

Στους Δήμους που έχουν πληθυσμό έως 15.000 κατοίκους η εκλογή του Δημοτικού Συμβουλίου διεξάγεται με πλειοψηφικό σύστημα ταυτόχρονα με την εκλογή του Δημάρχου.

Στον ίδιο Συνδυασμό Υποψηφίων περιλαμβάνονται οι υποψήφιοι Σύμβουλοι και ο Υποψήφιος Δήμαρχος. Ο Υποψήφιος Δήμαρχος συνδέεται μόνο με μία λίστα Υποψηφίων Συμβούλων, σε αντίθεση, όπως θα δούμε στη συνέχεια, με τους Δήμους που έχουν πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων. Ο αριθμός των υποψηφίων Συμβούλων μπορεί να είναι ίσος με τον αριθμό των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου και πάντως όχι λιγότεροι από τα τρία τέταρτα (3/4) αυτών. Σε κάθε συνδυασμό απαιτείται εκπροσώπηση και των δύο φύλων τουλάχιστον στους Δήμους με πληθυσμός από 5.000 έως 15.000 κατοίκους όπου κανένα φύλο δεν μπορεί να εκπροσωπείται με λιγότερους από το ένα τρίτο (1/3) των υποψηφίων.

Κάθε εκλογέας έχει δικαίωμα να ψηφίσει έναν υποψήφιο Δήμαρχο και να εκφράσει την προτίμησή του σε έναν υποψήφιο ή έως και δύο σε Δήμους με πληθυσμό από 5.000-15.000 κατοίκους, από τον συνδυασμό του υποψήφιου Δημάρχου που επέλεξε. Στην περίπτωση όμως που επιλέξει δύο υποψηφίους τότε υποχρεωτικά ένας εκ των δύο πρέπει να είναι διαφορετικού φύλου διαφορετικά ο δεύτερη προτίμηση ακυρώνεται (η επιλογή των υποψηφίων συμβούλων γίνεται με εγγραφή του ονόματος στο ψηφοδέλτιο και όχι με σταυρό προτίμησης, οπότε όποιος εγγράφεται δεύτερος ακυρώνεται εάν είναι από το ίδιο φύλο με τον πρώτο)

Δήμαρχος εκλέγεται όποιος συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό των ψήφων, δηλαδή με σχετική πλειοψηφία. Μόνο όταν υπάρξει ισοψηφία διεξάγεται δεύτερος γύρος.

Σε κάθε συνδυασμό υποψηφίων συμβούλων αντιστοιχεί ο αριθμός των ψήφων που έλαβε ο υποψήφιος Δήμαρχος, δεδομένου ότι η μορφή και το περιεχόμενο των ψηφοδελτίων είναι διαφορετικό από όσα ισχύουν στο ελληνικό εκλογικό σύστημα και για το οποίο θα αναφέρουμε στη συνέχεια.

Ο συνδυασμός του εκλεγέντος Δημάρχου λαμβάνει τα δύο τρίτα (2/3) των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου. Οι υπόλοιπες έδρες κατανέμονται αναλογικά στους λοιπύς Συνδυασμούς. Με τον ίδιο τρόπο που εφαρμόζεται στο ισχύον ελληνικό δημοτικό εκλογικό σύστημα. Οι υποψήφιοι Δήμαρχοι που έχασαν καταλαμβάνουν την πρώτη έδρα του συνδυασμού τους.

Σε περίπτωση που μετέχει ένας μόνο συνδυασμός όλοι εκλέγονται από αυτόν αρκεί να έχει λάβει αριθμό εγκύρων ψηφοδελτίων ίσο με το 50% των ψηφισάντων το οποίο πρέπει να αντιστοιχεί  στο 50% των εγγεγραμμένων εκλογέων. Διαφορετικά ακυρώνονται οι εκλογές.

 

Σχέδιο Ψηφοδελτίου σε Δήμους άνω των 15.000 κατοίκων 

Εκλογή του Δημάρχου σε Δήμους με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων. (άρθρο 72 του  Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Testo Unico per gli enti locali)

Σε Δήμους με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων ο Δήμαρχος εκλέγεται με άμεση εκλογή από το εκλογικό σώμα ταυτόχρονα με το Δημοτικό Συμβούλιο.

Κάθε Υποψήφιος για το αξίωμα του Δημάρχου παρουσιάζει εγγράφως την υποψηφιότητά του σε σύνδεση με ένα ή περισσότερους Συνδυασμούς Υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων. Δηλαδή η κατάθεση υποψηφιότητας συνίσταται στην συντονισμένη εκατέρωθεν αναγνώριση της σύνδεσης του Υποψηφίου Δημάρχου με τους Συνδυασμούς που τον υποστηρίζουν. Αυτό σημαίνει ότι η συγκρότηση των συνδυασμών είναι ανεξάρτητη από την υποψηφιότητα του Υποψηφίου Δημάρχου. Πλην όμως δεν μπορεί να συμμετάσχει Συνδυασμός Υποψηφίων Συμβούλων χωρίς να συνδεθεί με έναν Υποψήφιο Δήμαρχο, ούτε υποψήφιος Δήμαρχος χωρίς με συνδεθεί με έναν τουλάχιστον Συνδυασμό Υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων. Στην πράξη, η διαδικασία αυτή μπορεί να έχει μόνο τεχνικό χαρακτήρα ιδίως όταν ένας Υποψήφιος Δήμαρχος συνδέεται με έναν μόνο Συνδυασμό Συμβούλων. Μπορεί όμως να έχει και ουσιαστικό περιεχόμενο όταν ο Υποψήφιος Δήμαρχος είναι κοινός Υποψήφιος συνεργαζομένων πολιτικών κομμάτων ή πολιτικών ομάδων. Ενδέχεται δε να συγκροτηθούν και ad hoc συνδυασμοί για λόγους εκλογικής τακτικής.

Το ψηφοδέλτιο είναι ένα και σε αυτό γράφονται τα ονόματα των υποψηφίων Δημάρχων και των Συνδυασμών Δημοτικών Συμβούλων που τους υποστηρίζουν. Ο εκλογέας σημειώνει με σταυρό ή άλλο σημείο την προτίμησή του στον Υποψήφιο Δήμαρχο και σημειώνει και έναν από τους Συνδυασμούς που τον υποστηρίζουν. Μπορεί όμως να επιλέξει έναν Υποψήφιο Δήμαρχο και να επιλέξει  μία λίστα που δεν τον υποστηρίζει.

Δήμαρχος εκλέγεται ο υποψήφιος που συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία των εγκύρων ψηφοδελτίων.

Εάν κανείς εκ των υποψηφίων δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εγκύρων ψηφοδελτίων  προβλέπεται η διεξαγωγή δεύτερου γύρου την μεθεπομένη Κυριακή. Στον δεύτερο γύρο μετέχουν οι δύο υποψήφιοι Δήμαρχοι που συγκέντρωσαν στην πρώτο γύρο τον μεγαλύτερο αριθμό των ψήφων.

Οι υποψήφιοι Δήμαρχου του δεύτερου γύρου έχουν δικαίωμα να συνδεθούν και με άλλους συνδυασμούς μεταξύ εκείνων που συνδέθηκαν με Υποψηφίους που δεν μπήκαν στο δεύτερο γύρο.

Δήμαρχος εκλέγεται εκείνος που συγκέντρωσε τον μεγαλύτερο αριθμό των εγκύρων ψηφοδελτίων. Σε περίπτωση ισοψηφίας μετρά το αριθμός των ψήφων που έλαβαν συνολικά οι συνδυασμοί υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων που συνδέθηκαν με καθένα από τους δύο.

Κατανομή εδρών στο Δημοτικό Συμβούλιο σε Δήμους με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων (άρθρο 73 του  Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης – Testo Unico per gli enti locali)

Ο Συνδυασμός Υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων περιλαμβάνει αριθμό υποψηφίων ίσιο με τον αριθμό των εδρών  του Δημοτικού Συμβουλίου αλλά όχι μικρότερο των δύο τρίτων (2/3) αυτών ενώ το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστον πρέπει να προέρχεται από κάθε φύλο. Σε κάθε συνδυασμό αναφέρεται υποχρεωτικά και το όνομα του Υποψηφίου Δημάρχου που υποστηρίζει.

Ο εκλογέας σημειώνει ένα ή δύο ονόματα υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων στον Συνδυασμό που επιλέγει  γράφοντας το Επώνυμό τους. Εάν όμως σημειώσει δύο  υποψηφίους ο ένας πρέπει να ανήκει σε διαφορετικό φύλο.

Από την κατανομή των εδρών αποκλείονται οι συνδυασμοί που δεν συγκέντρωσαν το 3% των εγκύρων ψηφοδελτίων ή δεν συμμετέχουν σε ομάδα συνδυασμών (δηλαδή είχαν κοινό υποψήφιο Δήμαρχο) που έχει υπερβεί το 3%.

Καταρχήν ο αριθμός των εδρών που καταλαμβάνει κάθε συνδυασμός  ή ομάδα συνδυασμών διεξάγεται με βάση την εκλογή του Δημάρχου με το γνωστό σύστημα του d’Hondt (Το εκλογικό μέτρο του συστήματος προκύπτει από τη διαίρεση του συνόλου των ψήφων που συγκέντρωσε κάθε συνδυασμός ή ομάδα συνδυασμών  προς τις έδρες που έχει καταλάβει συν μία (+1). Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι όλα οι συνδυασμοί υποψηφίων ξεκινούν από μηδέν (0) έδρες και αυτές αυξάνονται κάθε φορά που καταλαμβάνουν μία. Όποιος συνδυασμός ή ομάδα συνδυασμών έχει το μεγαλύτερο πηλίκο καταλαμβάνει τη θέση. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να συμπληρωθούν όλες οι θέσεις. Σε κάποιες παραλλαγές του συστήματος υπάρχει εκλογικό όριο, δηλαδή ένα κόμμα δεν λαμβάνει θέσεις αν δεν υπερβαίνει κάποιο όριο, ακόμα και αν ξεπερνά το εκλογικό μέτρο, όπως εν προκειμένω στην Ιταλία είναι το 3%)

Με την ίδια μέθοδο κατανέμονται οι έδρες στο εσωτερικά κάθε ομάδας συνδυασμών υποψηφίων.

Αποτελέσματα  με εκλογή στον Πρώτο Γύρο στον Δήμο COMACCHIO  της Επαρχίας της Φερράρα με πληθυσμό 22.950 κατοίκους.

Εάν ο Δήμαρχος εκλεγεί στο πρώτο γύρο τότε στον συνδυασμό ή στην ομάδα των συνδυασμών που τον υποστήριξαν, εάν δεν έχει ήδη το 60% των εδρών με την προαναφερόμενη μέθοδο δηλαδή εάν το ποσοστό του σε ψήφους  δεν του εξασφαλίζει  το 60% των εδρών  του Δημοτικού Συμβουλίου τότε του αποδίδεται το 60% των εδρών υπό την προϋπόθεση ότι ο συνδυασμός ή η ομάδα συνδυασμών να συγκεντρώσει το 40% των εγκύρων ψηφοδελτίων, αρκεί ένας άλλος συνδυασμός ή ομάδα συνδυασμών να μην έχει υπερβεί το 50% των εγκύρων ψηφοδελτίων.

Αποτελέσματα εκλογών με Δεύτερο Γύρο στο Δήμο της ΠΑΡΜΑ με πληθυσμό 192.000 κατοίκους 

Εάν ο Δήμαρχος εκλεγεί στον δεύτερο γύρο τότε στον συνδυασμό του ή στην ομάδα συνδυασμών που τον υποστηρίζουν κατανέμονται τόσες επιπλέον έδρες ώστε να συγκεντρώσει το 60% των εδρών  αρκεί  κανένας άλλος συνδυασμός ή ομάδα συνδυασμών να μην έχει συγκεντρώσει, στο πρώτο γύρο,  το 50% των εγκύρων ψηφοδελτίων. Τις υπόλοιπες έδρες καταλαμβάνουν οι άλλοι συνδυασμοί ή ομάδες συνδυασμών.

Οι Δημοτικοί Σύμβουλοι εκλέγονται εν συνεχεία με βάση τον αριθμό των προτιμήσεων που έλαβαν στο πλαίσιο των εδρών που κατανεμήθηκαν στον συνδυασμό τους.