Πρόταση για ένα νέο δημοκρατικό σύστημα περιφερειακής αυτοδιοίκησης

Του Δημήτρη Κατσούλη

Μία από τις πολλές παθογένειες του πολιτικού και θεσμικού πολιτισμού μας είναι η απέχθεια προς την πραγματική και σε βάθος αξιολόγηση των θεσμών και των μεταρρυθμίσεων που κατά καιρούς έχουν συντελεστεί. Ως προς την αυτοδιοίκηση η παθογένεια αυτή εντείνεται και από την σχεδόν διαχρονική συνήθεια του πολιτικού προσωπικού να αρνείται να εμπεδώσει αλλαγές που επηρεάζουν τον σκληρό πυρήνα της εξουσίας του και να επιχειρεί να διατηρήσει κεκτημένα εξουσίας κατά τρόπο συντηρητικό και αντιμεταρρυθμιστικό.

Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα η δημόσια παρέμβαση 41 τοπικών (χωρικών) αντιπεριφερειαρχών οι οποίοι σχεδόν προτείνουν την επιστροφή στο παρελθόν με την ανασύσταση των νομαρχιών και την επαναφορά των αιρετών νομαρχών διαλύοντας έτσι την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση στο βωμό προδήλως της «συντεχνιακής» απόκτησης μεριδίου εξουσίας και θεσμικής οντότητας που ο νομοθέτης δεν τους αναγνώρισε με τη συγκρότηση των Περιφερειών. Ανάλογο αίτημα θα μπορούσαν να αρθρώσουν οι τοπικοί αντιδήμαρχοι ή αρθρώνουν ήδη οι πρόεδροι των τοπικών κοινοτήτων. Η αγωνία των αιρετών με λογική μάλιστα συντηρητικής οπισθοδρόμησης και ανακύκλωσης στην παρακμιακή πολιτική πραγματικότητα δεν μπορεί να έχει μερίδιο στο ώριμο αίτημα των καιρών για  την ενδυνάμωση της περιφερειακής διακυβέρνησης και την ενίσχυση των δομικών της στοιχείων στο πλαίσιο της αναγκαίας προοδευτικής μεταρρύθμισης για πολυεπίπεδη δημοκρατική διακυβέρνησης με Επιτελικό Κράτος και τολμηρή αποκέντρωση σε Περιφέρειες και Δήμους.

Η Πρόταση

Ως βήματα μίας βαθιάς δημοκρατικής προοδευτικής μεταρρύθμισης προτείνουμε τα εξής:

1.  Αλλαγή του  εκλογικού συστήματος  των αιρετών της περιφέρειας.

Η προτεινόμενη αλλαγή βασίζεται στους ακόλουθους άξονες:

• Εκλογή του Περιφερειακού Συμβουλίου με σύστημα αναλογικής και ενδεχομένως όριο εισόδου ποσοστό 3-5%.  Εκλογή με συνδυασμούς υποψηφίων των περιφερειακών   παρατάξεων.
• Άμεση εκλογή του Περιφερειάρχη  με ποσοστό 50%+1 ή εκλογή μεταξύ των δύο επικρατέστερων στον δεύτερο γύρο.Ο κάθε υποψήφιος Περιφερειάρχης προτείνεται υποχρεωτικά από μία περιφερειακή παράταξη.
• Θέσπιση ορίου θητειών για την εμπέδωση της ανανέωση του πολιτικού προσωπικού και την αποφυγή της οιωνεί  επαγγελματοποίησης των αιρετών της αυτοδιοίκησης. Δύο συνεχόμενες θητείες για τον Περιφερειάρχη και τέσσερις θητείες για τους Περιφερειακούς Συμβούλους
•  Κατάργηση των αντιπεριφερειαρχών που εκλέγονται στις περιφερειακές ενότητες.
•  Ο εκλεγμένος  Περιφερειάρχης έχει το καθήκον να διαβουλευθεί με τις περιφερειακές παρατάξεις που εκπροσωπούνται στο Περιφερειακό Συμβούλιο για να συγκροτήσει απόλυτη πλειοψηφία στη βάση μίας προγραμματικής συμφωνίας η οποία εγκρίνεται από το Περιφερειακό Συμβούλιο στην πρώτη μετά την εκλογή του προεδρείου συνεδρίαση.

2.            Περιφερειάρχης και Εκτελεστική Επιτροπή

Ο Περιφερειάρχης συγκροτεί την Εκτελεστική Επιτροπή με βάση την πλειοψηφία των παρατάξεων που αποδέχονται την προγραμματική συμφωνία.

Η Εκτελεστική Επιτροπή μπορεί έως ποσοστό 40% να αποτελείται από μη αιρετά μέλη. Ο Υποψήφιος Περιφερειάρχης μπορεί να παρουσιάσει κατάλογο πολιτών εγνωσμένου κύρους και ειδικότητας από τους οποίους θα επιλέξει -εάν εκλεγεί- τα μη αιρετά μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής. Η έγκριση του Περιφερειακού Συμβουλίου αναφέρεται στο σύνολο των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής.

Η Εκτελεστική Επιτροπή είναι η «Κυβέρνηση της Περιφέρειας». Οι Επίτροποι προϊστανται, εποπτεύουν και καθοδηγούν την εφαρμογή της περιφερειακής πολιτικής στον τομέα τους.

Οι τομείς περιφερειακής πολιτικής καθορίζονται από τον νόμο και είναι οι ακόλουθοι.

• Τομέας Διοικητικών Υποθέσεων και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης
• Τομέας Οικονομικών Υποθέσεων
• Τομέας Υποδομών και Δικτύων
• Τομέας Αγροτικής Ανάπτυξης
• Τομέας Καινοτομίας και  Περιφερειακής Οικονομίας
• Τομέας Περιβάλλοντος, Χωροταξικού και Περιφερειακού Σχεδιασμού
• Τομέας Πολιτισμού και Παιδείας
• Τομέας Κοινωνικών Υποθέσεων
• Τομέας Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Διαπεριφερειακής Συνεργασίας.

Ένας Περιφερειακός Σύμβουλος ορίζεται ως Αναπληρωτής του Περιφερειάρχη και ασκεί τις αρμοδιότητες που του αναθέτει ο Περιφερειάρχης.

Η ευθύνη του τομέα Προγραμματισμού και των δομών Εσωτερικού Ελέγχου ανήκουν απευθείας στον Περιφερειάρχη.

Συνεπώς η Εκτελεστική Επιτροπή της Περιφέρειας αποτελείται από:

• Τον Περιφερειάρχη,
• Τον Αναπληρωτή Περιφερειάρχη και
• Τους 9 Επιτρόπους των Τομέων Περιφερειακής Πολιτικής.

3.            Περιφερειακό Συμβούλιο

Το Περιφερειακό Συμβούλιο έχει το τεκμήριο γενικής αρμοδιότητας μόνο σε ζητήματα προγραμματισμού, γνωμοδοτήσεων και ελέγχου της εκτελεστικής λειτουργίας ενώ οργανώνεται με τρόπον ώστε να αποκεντρώνει λειτουργίες και να επεξεργάζεται μόνο τις κρίσιμες και σοβαρές πολιτικές  σε ολομέλεια. Σε Ολομέλεια επίσης ασκεί τον πολιτικό έλεγχο στον Περιφερειάρχη και την Εκτελεστική Επιτροπή.

Το Περιφερειακό Συμβούλιο οργανώνεται σε Επιτροπές:

Διοικητικές Επιτροπές που ασκούν αποφασιστικές αρμοδιότητες (Οικονομική Επιτροπή, Επιτροπή Περιβάλλοντος και Χωροταξίας, Επιτροπή Περιφερειακής Οικονομίας)

Εισηγητικές Επιτροπές, τουλάχιστον ανά τομέα περιφερειακής πολιτικής, που ασκούν μόνο γνωμοδοτικές αρμοδιότητες και επεξεργάζονται τα θέματα που εισάγονται στην Ολομέλεια. Σε αυτές μετέχουν και υπηρεσιακά στελέχη και πολίτες με εξειδικευμένη γνώση

Επιτροπές Περιφερειακών Ενοτήτων οι οποίες ασκούν γενικώς εισηγητικές γνωμοδοτικές αρμοδιότητες όσο και αποφασιστικές που αποκεντρώνει σε αυτές το Περιφερειακό Συμβούλιο.

4.            Πλεονεκτήματα του προτεινόμενου συστήματος

Το προτεινόμενο σύστημα διακυβέρνησης έχει υπέρ του τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:

• Διασφαλίζει την θεσμική ισορροπία μεταξύ βουλευομένου προγραμματικού και ελεγκτικού οργάνου και οργάνου της εκτελεστικής λειτουργίας. Πηγή νομιμοποίησης και στους δύο πυλώνες του συστήματος είναι η άμεση εκλογή από την οργανωμένη σε εκλογικό σώμα κοινωνία.
•  Επιτρέπει στο νομοθέτη να εκλογικεύσει τις αρμοδιότητες των οργάνων με τρόπο που δεν θα επιτρέπει άσκοπες επικαλύψεις αλλά και επιβάλλοντας διαρκή διαβούλευση και συνεργασία χωρίς όμως να αγνοεί τον ελεγκτικό ρόλο που ασκείται πλέον από αιρετούς που δεν μετέχουν στην εκτελεστική λειτουργία.
• Τα μέλη των Διοικητικών Επιτροπών στις οποίες εκπροσωπούνται αναλογικά όλες οι παρατάξεις έχουν την αρμοδιότητα του εκ του σύνεγγυς πολιτικού ελέγχου των Επιτρόπων οι οποίοι καλούνται για να δίνουν εξηγήσεις ενώπιον των Επιτροπών για κάθε απόφασή τους. Οι Επιτροπές αυτές είναι ενεργά παρούσες στη διοίκηση της Περιφέρειας ασκώντας όμως μόνο έλεγχο και όχι συνδιοίκηση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από την Εκτελεστική Επιτροπή ή τον κάθε Επίτροπο για τις περιπτώσεις που ορίζει ο νομοθέτης.
•  Όλες οι αποφάσεις προγραμματικού και στρατηγικού χαρακτήρα λαμβάνονται από το Περιφερειακό Συμβούλιο. Ο  Περιφερειάρχης και η Εκτελεστική Επιτροπή επηρεάζουν τις αποφάσεις διαμέσου των εισηγήσεων τους και της άσκησης πολιτικής επιρροής. Ιδίως όταν ο Περιφερειάρχης δεν διαθέτει πλειοψηφία υποχρεούται να συνεργάζεται και να διαβουλεύεται εντατικότερα με το Περιφερειακό Συμβούλιο.
• Πηγή νομιμοποίησης των Επιτρόπων είναι η ένταξή τους στην λίστα που συνοδεύει τον υποψήφιο Περιφερειάρχη και συνεπώς η εκλογή του Περιφερειάρχη αντανακλά και την πολιτική εντολή σε αυτούς.
• Καταργούνται οι τοπικοί αντιπεριφερειάρχες αλλά προτείνεται η συγκρότηση περιφερειακών επιτροπών ανά ενότητα στις οποίες μετέχουν οι σύμβουλοι της ενότητας και αυτές έχουν εισηγητική, γνωμοδοτική και προπαρασκευαστική αρμοδιότητα για τα θέματα που αναφέρονται στην περιφερειακή ενότητα.

Με το προτεινόμενο σύστημα ενισχύεται η δημοκρατική και συμμετοχική συγκρότηση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης ενώ παράλληλα ενισχύεται, με υποχρέωση λογοδοσίας και δημοκρατικό πολιτικό έλεγχο, η εκτελεστική λειτουργία για την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων οι οποίες – στο πλαίσιο της προοδευτικής πολιτικής για τολμηρή αποκέντρωση- θα αντανακλούν το κύριο βάρος της νέας δημόσιας διοίκησης που θα αρθρώνεται στις Περιφέρειες και τους Δήμους.  Εντέλει ένα σύστημα αποτελεσματικής διακυβέρνησης βασισμένο στην δημοκρατική συμμετοχή, την θεσμική ισορροπία, τον έλεγχο και τη λογοδοσία, ένα σύστημα ανοικτής περιφερειακής δημοκρατίας.